Doç. Dr. Haluk Gedikoğlu, Rusya’nın çekildiği Karadeniz Tahıl Koridoru Muahedesi’nin son durumunu ve muhtemel sonuçlarını AA Tahlil için 3 soruda kaleme aldı.
Süreç Rusyasız yürür mü?
22 Temmuz 2022’de imzalanan Karadeniz Tahıl Koridoru Mutabakatı’nın yürürlüğe girmesiyle yaklaşık 32,9 milyon ton tahıl memleketler arası pazarlara ulaştırıldı. Ama beklendiği üzere düşük gelirli ülkeler bu sevkiyattan kâfi halde yararlanamadı. Bu tahıl sevkiyatının yalnızca yüzde 2,5’i Afrika ülkelerinin çoğunluğunu oluşturduğu düşük gelirli ülkelere yapıldı [1]. Yüzde 43,65’lik hisseyle tahıl sevkiyatından en çok Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin de ortalarında yer aldığı yüksek gelirli ülkeler faydalandı.
Rus yetkililer temmuzda yaptıkları açıklamalarda, her ne kadar Rus tahıl ve gübre eserlerinin ihracatına mutabakat kapsamında müsaade verilse de bilhassa Rusya Tarım Bankasının (Rosselkhozbank) Belçika merkezli SWIFT sisteminden çıkarılmış olması nedeniyle Rusya’nın bu eserlerin ihracatında önemli sıkıntılar yaşadığını belirtmişti. Bu suretle Rusya, 17 Temmuz 2023’te Karadeniz Tahıl Koridoru Muahedesi’ni bu problemler giderilinceye kadar askıya aldığını bildirdi. Rusya bu sıkıntılar çözüldükten sonra muahedeyi tekrardan yürürlüğe sokacağını açıkladı. Rusya’nın tahıl ve gübre ihracatında karşılaştığı sıkıntılar, Rusya’nın Birleşmiş Milletler (BM) Daimi Temsilcisi Vassily Nebenzia’nın martta yaptığı açıklamalarda da lisana getirildi. Rusya’nın muahedeyi askıya alması, bu hususta ne kadar önemli olduğunu gösteriyor. Batılı ülkeler ve BM, Rusya’nın karşılaştığı bu meselelere tahlil getirmezse Rusya’nın mutabakattan büsbütün çekilmesi olası. Mutabakat kapsamında yapılan sevkiyatlardan da en fazla yüksek gelirli ülkelerin faydalanmış olması, Rusya’nın bu kararı daha rahat formda almasına neden olabilir.
Sonuçları ne olur?
Rusya’nın Karadeniz Tahıl Koridoru Mutabakatı’ndan büsbütün çekilmesi durumunda Ukrayna limanlarından tahıl sevkiyatı yapılması önemli bir risk taşıyacak. Kuzeybatı Karadeniz’in inançlı bölge olma durumundan çıkmasıyla can ve mal kaybı risklerinden ötürü gemicilik firmalarının sevkiyatlara devam etmesi pek mümkün olmayacak. Bu durumda muahede öncesinde de olduğu üzere Ukrayna’nın tahıl sevkiyatını kara ve demir yollarını kullanarak Romanya limanlarından yapması gerekecek. Bu da hem nakliyecilik maliyetlerini artıracak hem de ihraç edilebilecek tahıl ölçüsünü önemli formda azaltacak.
Bu formda yapılacak tahıl sevkiyatından, nakliyat maliyetlerinin artması nedeniyle çok az sayıda ve muhtemel olarak AB ülkeleri faydalanabilecek. Bu türlü bir durumda mutabakattan en fazla yararlanan ülke olan Çin ve öbür ülkelerin tutumları kıymet kazanacak. Çünkü Rusya’nın yer almadığı bir muahedenin AB ülkeleri haricindeki ülkelere yarar sağlaması öngörülmüyor. Ayrıyeten Rusya, gübre üretimi ve ihracatı açısından memleketler arası pazarlar için epey değerli bir ülke. Bu durumda ülkeler, Rusya’dan tahıl ve gübre ithalatı yapan ve yapmayanlar olarak iki bloka ayrılabilir. Bilhassa Çin, Rusya’dan tahıl ithalatı yapan ülkelerin başında gelebilir. Bu türlü bir bloklaşmanın oluşması, karşılıklı yaptırımları getireceğinden, dünya besin arzı güvenliğini önemli derecede riske atıp öbür siyasi ve ekonomik çatışmaların oluşmasına neden olabilir.
Türkiye’yi yeni bir arabuluculuk süreci mi bekliyor?
Türkiye açısından da Karadeniz Tahıl Koridoru Mutabakatı hayli büyük ehemmiyet taşıyor. Türkiye, muahede kapsamında yapılan tahıl sevkiyatından en fazla yararlanan 3. ülke. Muahedenin yürürlüğe girmesiyle Türkiye’ye 3,2 milyon ton tahıl ihraç edildi. Bu suretle Türkiye’nin tekrardan Karadeniz Tahıl Koridoru Muahedesi’nin devam etmesi için arabuluculuk yapması bekleniyor. Lakin ağustosta Türkiye’de yapılması beklenen görüşmelerin, bir evvelki görüşmelere göre daha güç geçeceği öngörülüyor. Çünkü bir evvelki görüşmelerde Rusya, bankacılık alanında karşılaştığı problemlerin çözüleceği konusunda ikna edilse dahi, gelinen noktada bu problemlerin çözülmediği ve Rusya’nın da bu bahiste net bir halinin olduğu görülüyor. Batılı ülkelerin ve BM’nin, Rusya’nın tahıl ve gübre ithalatında karşılaştığı meseleleri tam manasıyla tahlile kavuşturmaması durumunda muahedenin devam etmesi pek beklenen görünmüyor. Ağustosta Türkiye’nin öncülüğünde yapılacak görüşmelerde, dünya besin güvenliğini sağlamak açısından Rusya’nın taleplerinin karşılanması ve böylelikle Karadeniz Tahıl Koridoru Mutabakatı’nın devamlılığının sağlanması bekleniyor.