Hüseyin VATANSEVER
Yer bilimci Prof. Dr. Naci Görür, yaptığı açıklamalarla büyük yıkımlara neden olabilecek zelzeleler üzerine bilgisini kamuoyu ile paylaşıyor. Zelzelenin bulunduğumuz coğrafyanın bir özelliği olduğunu kabul etmemiz ve bu gerçekle yaşamamız gerektiğini vurgulayan Naci Görür, lakin zelzele dirençli kentlerin inşa edilmesiyle yaşanan yıkımların ve ağır can kayıplarının önüne geçilebileceğini, gelecek kuşakların böylelikle inanç içinde yaşayabilmesinin mümkün olabileceğini söylüyor. Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların yıl dönümünde Naci Görür, zelzele gerçeğine uygun yaşamadığımız takdirde Türkiye’nin ekonomik ve siyasi bağımsızlığının tehlikeye gireceği ikazını yapıyor.
Yaşadıklarımız ışığında sizin görüş ve fikirlerinizi alabilir miyiz? Zelzele karşısında nasıl bir yaklaşım geliştirilmeliyiz?
Deprem bu ülkenin bir özelliği. Zira biz Alp-Himalaya Dağ Jenerasyonu içerisinde yer alıyoruz. Alp-Himalaya Dağ Nesli, büsbütün canlı ve etkin fayları içermesiyle karakterize edilir. Bizim bulunduğumuz coğrafyada sarsıntısı oluşturan düzenek yahut jeolojik, jeofizik sistemler yaklaşık 13.6 milyon sene evvel gerçekleşmiş.
Türkiye’nin tektonik dediğimiz periyodu yaklaşık 13,6 milyon sene evvel başlamış ve bu müddet içerisinde sarsıntılar oluyor. Zelzeleler insanların olmadığı periyotta de var. Daha milyonlarca sene de devam edecek. Artık biz zelzeleleri durduramayacağımıza, her büyük zelzelede 10 binlerce insanlarımızı toprağa veremeyeceğimize ve bu bize yakışmayacağına nazaran sarsıntılarla yaşamayı öğreneceğiz.
Bunu nasıl başarabiliriz?
Depremlerle yaşamayı öğrenmek, sarsıntı dirençli yerleşim alanlarına, yani kentlere sahip olmak demektir. Bilim toplumu, teknoloji üreten, düşünen, bilimin ışığı altında yürüyen, güzel yetişmiş insan kaynağına sahip toplumlar bu işi bugün başarmışlar.
Bizden daha büyük sarsıntılar geçirdikleri halde kentleri en az ziyana uğruyor yahut hiç ziyan görmüyor. Yakın geçmişte Japonya’da 7.6 sarsıntı oldu, 200’den az insan öldü. Bizde olsa 200 bin insan ölürdü. Bu durum bize yakışmıyor. Onun için aklımızı başımıza toplayalım. Her işi hükümetten, devletten de beklemeyelim.
“Kabul edilecek yol siyaset üstü olmalı”
Millet bu mülkün sahibidir. Mülkün sahibi kendi malını, canını ve çoluk çocuğunu korumak istiyorsa evvel düşünecek, bilimin yolunda ilerleyecek. Kendini yönetmeye talip olanlardan çok değerli bir talebi olacak. Diyecek ki, “Eğer beni yönetmeye talipsen, bu ülkedeki bütün yerleşim alanlarını zelzele dirençli yapın.
Çoluk çocuğumun can güvenliğini sağlayın. Şayet bu türlü bir programın varsa, bana gel oyum senindir. Lakin bu türlü bir niyetin yoksa seni sandığa gömerim.” Millet bunu dediği sürece biz bu sorunu çözmüş oluruz. Yoksa asla çözemeyiz. Her sarsıntıda ölürüz ve Türkiye Cumhuriyeti de ekonomik ve siyasi olarak bu asrı özgür çıkartamaz.
Sadece irade ortaya koymak mı gerekiyor?
Her şeyimiz var. Neyin, nasıl yapılacağını, ne vakit yapılacağını biliyoruz. İktisat kâfi olur olmaz. O başka bir mevzu. Esasen bu işi bir günde çabucak yapalım demiyoruz. Fakat değerli olan muhakkak bir yol haritasında dediğim doğrultuda devamlı ilerlemek.
Bunu yapmak için de milletin kontrolünde ve nezaretinde siyasalların o gayede yürümeleri, milletin onları bu gayede yürümeye mecbur etmeleri, gayeden sapınca iktidardan alaşağı etmek kaydıyla hareket etmeleri gerekiyor. Öteki türlü olmaz. Kurulacak ve kabul edilecek yolda siyaset üstü bir yol olacak. Hangi iktidar gelirse gelsin bu bir devlet siyaseti formunda uygulanacak. Ülkenin her yerleşim alanını, kentini sarsıntı dirençli yapacağız.
Kentleri nasıl sarsıntı dirençli yapacağız?
Bir kenti kent yapan 6 tane bileşen var. Bunlardan biri idare, yani belediye. Büyük ölçüde halk, altyapı, yapı stoku, ekosistem, etraf ve iktisat. Evvel bir kenti tehdit eden tehlike nedir? Faylar. Bu faylar nerede? Özellikleri, eni, uzunluğu, derinliği ne? Ne kadar büyüklükte sarsıntı üretir, kapasitesi ne ve ne vakit üretir? Bunlar araştırılıp önüne koyacaksın. Bir belediye lideri işe başlarken evvel bununla başlayacak.
Bizde belediye liderlerinin umrunda bile olmuyor. Kentin karşı karşıya olduğu tehlikeyi bilmiyorlar. Öncelikle kenti tehdit eden tehlikenin ne olduğunu bilecek. Sonrasında bu tehlike gerçekleştiğinde kente nasıl ziyan vereceğini bilecek, araştıracak. Kente nasıl ziyan verme ise az evvel saydığım bileşenlerin nasıl ziyan göreceğini söz ediyor.
Oradan ziyanı da çıkartacak. Zelzele gelmeden evvel ben bunların nasıl ziyanını azaltırım, zayıf noktalarını güçlendiririm diye çalışmaya başlayacak. Böylelikle kent zelzele dirençli hale gelmiş olacak. Sarsıntı geldiği vakit da en az ziyanla atlatacak. Kentin günlük hayatı bile değişmeyecek. Bu kolay bir şey. Bütün dünya bunu biliyor, bu türlü yapıyor. Zelzele ülkesini yöneten bu kadar belediye lideri zelzele konusunda Kaf Dağının buzulu üzere zihniyete sahipler. Bu mevzuya baş yorma yok, beşerler da ölüyor.
İnsanlar zelzelesi uzak bir ihtimal üzere görüyor ve tahlil üretmeyi erteliyor olabilir mi?
Zelzeleler her gün olsa beşerler bunu fark edecek. O denli fay zonlarında oturmuşlar ki, o fay zelzele üretme dönemi 2 bin 500 senede bir kez oluyor. 2 bin 500 senede kaç kuşak yaşıyor, sarsıntı görmüyor. Ancak sarsıntının olacağı vakte denk gelen kuşak kökten imha oluyor.
Çağdaş beşerler, devleti yönetenler kendi insanlarının can güvenliklerini yüzlerce, binlerce seneyi görerek alırlar. Yoksa benim beşerim ölmesin diye yarını bugünü düşünmez. 100 seneyi de planlar 500 seneyi de planlar. Devlet, millet olmak budur. Bir topraklarda ezeli yaşamak budur, bu türlü olur. Bilgi toplumlarında böyledir.
“Çözüm üretecek bilim ve teknolojimiz var”
Şimdi Güneydoğu’da zelzele oldu, kaç kişi öldü. Halbuki bu fay 500 senede bir sarsıntı üretiyor. 500 sene öncesinde sarsıntı olduğunda koruyacak, kollayacak, uyaracak bir şey yapılmadığı için o periyodun insanları öldü, yok oldu. 500 sene sonra biz de yok olduk. Artık bu başla gidersek bizden sonra gelen de 500 sene sonra ölecek. Biz bu tehlikeleri direkt doğruya ihraç ediyoruz, çözmüyoruz. Çözsek 500 sene sonra var olacak beşerler gitgide güçlenerek, o ortama hazır olacak. Bizden evvelkiler çözemedi, bilim – teknoloji yoktu. Artık de mi yok? Birebir şeyleri bir daha yaparsak, biz bu sorunu nasıl çözelim?
6 Şubat özelinde yer kabuğunda nelerin yaşandığını gözlemlediniz?
Doğu Anadolu Fayı aşağı üst Erkenek civarında, Malatya-Elazığ ortasında evvel Elazığ-Sivrice ile Erkenek-Çelikhan ortasında 1920 yılında kırıldı. O gerilimi Kahramanmaraş’a hakikat transfer etti. Gerilimi transfer edince Kahramanmaraş tarafı da kırılmaya yüz tuttu, o da 2023’te kırıldı. Peş peşe kırıldılar. Kahramanmaraş’ta birinci sarsıntı 7.8 oldu. 9 saat sonra o da Kahramanmaraş civarındaki tekrar bir kolu kırdı. Yani faylar birbirini gerilim transfer ederek kırıyorlar, parçalıyorlar ve büyük ölçüde Doğu Anadolu Fayı, Hatay’a kadar kırıldı.
6 Şubat’tan 15 gün sonra da 6.4 zelzelede Hatay’da oldu. Yani fay çizgisi büyük ölçüde gücünü yitirdi lakin kıymetli bir enerjiyi de Güneydoğu Anadolu’da bizim bindirme zonu dediğimiz Bitlis-Zagros sütununa transfer etti. Oraları biraz riskli hale getirdi. Yani Doğu Anadolu Fayı’nın Elazığ’dan Malatya’ya kadar olan kısmı 2020’de, Antakya’ya kadar olan kısmı da 2023’te kırıldı. Fay büyük ölçüde gücünü boşalttı.
Depremin yıkıcı tesirine maruz kalan bu bölgede tekrar bir yapılaşma gündeme gelecek. Bu fayın yıkıcı bir güç üretmesi mümkün mü?
Bu zelzelelerde kırılmamış olan faylar varsa kırılır, lakin onlar da çok büyük sarsıntı üretmez. Şayet burayı yap-satçı müteahhitlerle her yerde yaptığın binalarla, hesap kitapla inşa edersen bu bölge sarsıntı dirençli olmaz. Burası özel bir bölge, zelzele bölgesi. Bilhassa büyük fay sınırının geçtiği bir yer, levha hududu… Burada özel teknoloji, mimari, planlama, materyal kullanımı ve tasarım yaparsan zelzele dirençli olur. Yoksa bugünkü problemleri geleceği ihraç edersin.
“Erzincan, Bingöl ve Tunceli için kaygı ediyoruz”
-Bu zelzelede yaşadığımız kayıplar, bu kadar can kaybı milletimize yakışmıyor. Dünya bizi ayıplıyor. Bu vakitte bu türlü sarsıntılara bu kadar can kurban edilemez.
-Bir an evvel kendimize gelelim. Zelzele dirençli yerlerin yapılması için talepte bulunalım. Nezarette bulunalım. Bizi yönetenlerden, siyasilerden de bunu isteyelim. Bunu istediğimiz, başardığımız vakit da bu zelzele meselelerini halletmiş oluruz.
-Bugün telaş ettiğimiz yerlerin başında Erzincan ile Bingöl-Karlıova ortası, Tunceli-Pülümür civarı bulunuyor. Zira orada koşullardan ötürü o denli bir öngörü var. Esasen bu kentlerin halkını ve idarelerini uyardım. Bir kadro çalışmalar da yapılıyor. Umarım o bölgeyi zelzele dirençli hale getirirler.
“Yönetimler zelzele konusunun ciddiyetini kavramalı”
Zihniyetin değişmesi için evvel halkın zihniyeti değişecek. Halk ne istediğini bilecek. Halk artık başını sokacak yerden öbür bir şey istemiyor. İkinci sırada mahallî ve merkezi idarenin zihniyetinin değişmesi gerekiyor.
Meselenin ciddiyetini kavrayıp Doğu Anadolu üzere bir fayın oluştuğu, geçtiği levha hududunda rastgele bir yerde yapılacak bir binayı, kullanacak malzemeyi, rastgele bir yerde inşaat yapan yap-satçı müteahhiti rastgele bir yerdeki tasarımı, projeyi bu türlü bir yerde kullanırsa burası da rastgele bir yer olur. Lakin zelzele özelliği olan bir yer olduğu için yapılanlar gelecekte tıpkı ziyanı gelen kuşaklara verir.
Burayı özel olarak düşünür ve yaparsan durum değişir. Kelam gelimi üç kattan fazla bina olmaz yahut burada yalnızca çelik bina olur ya da burada yapacağın temellere sarsıntı izolatörleri konur üzere kurallar uygulanmalı. Yani özel bir durum getirirsen bu bölgeyi ziyan görmeden ileriye taşıyabilirsin. Yoksa bu yıkılma-ölme döngüsü devamlı tekerrüre girer
“Akıllı toplumlar zelzele dirençli kentlere ulaştı”
Deprem alanları yani fay zonlarının yer altıyla münasebeti var. Fayların kökü kilometrelerce derine iniyor. Hasebiyle fay zonları üzerinde çok mümbit topraklar, sıcak su, soğuk su kaynakları var.
Dolayısıyla oralar yeşillik, ağaçlık, böcekli, kuşlu, kelebekli ömür için çok uygun şartları olan, ekosistemi bulunan yerler. Beşerler da yerleşim için bu türlü yerleri doğal tercih ediyorlar. Fakat oranın olumlu özelliklerinin yanında sarsıntısı de yaşıyorlar. Akıllı toplumlar sarsıntının de dermanına bulmuşlar, zelzele dirençli kentlere ulaşmışlar. Zati tarihi devirlerde bizim insanlarımız da bunun farkına varmış. Meskenlerini barklarını ovalarda değil, dağ genelinde yapmışlar, yeterli yerlerde yerleşmişler.
Günümüzdeki üzere yüksek kuleler dikmemişler, ranta teslim olmamışlar. Hayatlarını idame ettirecek halde sağlıklı yerleşimlerle bugünlere gelmişler. Fakat biz daha sonra herhalde rant tasasıyla bu tabanı unutmuşuz. Zelzelesi unutmuşuz. Tedbirleri unutmuşuz. Her yerde istediğimiz üzere yüksek yüksek binalar yapmışız.
“Basın ve medyaya da sorumluluk düşüyor”
Deprem gelmeden evvel ben Doğu Anadolu Fayı ile ilgili ikazlarımı devamlı yaptım. Bilimin ışığında görüşlerimi paylaştım ve devamlı yazdım, söyledim. Toplumun bilim insanlarının görüşlerini dikkate alması gerekiyor. Bu noktada medya mensuplarına ve gazetecilere de zelzele konusunu ele alırken sorumluluk düşüyor. Görüşlerine başvurulan kişinin kim olduğunu, ne yaptığını, ne ürettiğini, neyi araştırdığını gazetecilerin bilmesi gerekiyor. Yoksa rastgele birine unvanı var diye mikrofon uzatılırsa, o vakit milyonlarca insanın vebalini yüklenmiş olurlar.
Çünkü ben ikazlarımı yaparken birtakım bilim insanları ben ve benim üzere düşünen bilim insanlarını felaket tellallığı yapmakla suçladı. Açıklamalarımın yanlış olduğunu ve sorgulamam gerektiğini söylüyorlardı. Hatta tutuklanmam dahi isteniyordu. İsimlerini ben biliyorum, lakin burada söylemek istemiyorum. Bu bilgisiz beşerler Kahramanmaraş’ta, Malatya’da zelzele olacağını söylediğim vakit, “Nereden çıkartıyorsun, neye nazaran söylüyorsunuz. Burası en emniyetli yerdir. Bu vilayetlerde zelzele olmaz” diye utanmadan bunu bas bas bağırdılar.
