Nurdoğan ARSLAN ERGÜN
Bölgeden yükselen sesler ise mühletin en az 1 yıl daha uzatılması tarafında.
Türkiye’yi yasa boğan ve binlerce insanın ömrünü yitirdiği arsın felaketi 6 Şubat sarsıntılarının üzerinden 10 ay geçti. 11 vilayette yıkıma neden olan ve iktisada maliyeti 100 milyar doları aşan felaketin yaraları sarılmaya çalışılırken, sarsıntı vilayetlerinde uygulanan “mücbir sebep hali” uygulaması 30 Kasım’da (yarın) sona eriyor.
Bölge iş dünyası temsilcilerinin ortak demeçleri ise müddetin tekrar uzatılması tarafında. Depremzede iş insanları, zorlayan sebep mühletinin sona ermesiyle ortaya çıkacak vergi yükünün altından kalkmanın imkansız olacağına dikkat çekerek, “Ertelenen vergi ve borçlarımız 30 Kasım sonrasında dağ üzere önümüze çıkacak. Bölgede hiçbir esnaf ya da işletmenin bunu karşılayacak gücü yok. Müddet en az 1 yıl daha uzatılmalı” daveti yapıyor.
Bilindiği üzere son olarak temmuz ayında yayımlanan kararla Hazine ve Maliye Bakanlığınca ilan edilen “mücbir sebep hali” Adıyaman, Hatay, Kahramanmaraş ve Malatya vilayetleri ile Gaziantep’in İslahiye ve Nurdağı ilçelerinde 30 Kasım 2023’e kadar uzatılmıştı. Buna nazaran, borçlu olanların, alacaklı yönetimlere 6 Şubat-30 Kasım 2023 periyodunda ödemeleri gereken taksitlerinden birincisinin diliminin mühleti, zorlayıcı sebep halinin sona erdiği ayda dolacak.
Sonraki taksitler de takip eden ikişer aylık periyotlar halinde ödenebilecek. “Bazı Alacakların Yine Yapılandırılması ile Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” kapsamında yapılandırılan borçların aylık ödenmesi gereken taksitlerin ise zorlayıcı sebep halinin sona erdiği aydan başlayarak aylık taksitler halinde ödenebilmesi karara bağlanmıştı.
“Ticaret 21 metrekarelik konteynerlerde yürütülüyor”
30 Kasım 2023 tarihinde sona erecek olan zorlayıcı sebep hali müddetinin uzatılması için davette bulunan Malatya Ticaret ve Sanayi Odası (MTSO) Lideri Oğuzhan Cet Sadıkoğlu, “Depremlerin üzerinden 10 ay geçti lakin ekonomik ve toplumsal tesiri hala devam ediyor. Malatya’da 27 bin 500 işyeri yıkık yahut ağır hasarlı. Odamıza kayıtlı 10 bin 600 üyemizin yüzde 80’i sarsıntıdan ziyan gördü.
Şehrin ticareti adeta 21 metrekarelik konteynerlerde yürütülmeye çalışılıyor. Siftah dahi yapamadan günü kapatan esnafımız var. Bilhassa KOBİ’lerin sarsıntının ekonomik enkazından çıkması imkânsız halde. Yıkımlar devam ederken, rastgele bir toparlanma emaresi yokken zorlayıcı sebep hali mühletin sona ermesi problemlerin daha da büyümesine neden olur” vurgusu yaptı.
“Vergi yükünün altından kalkamayız”
Sarsıntıdan büyük yara alan üyelerinin hala toparlanamadığını lisana getiren Sadıkoğlu, “Mücbir sebep müddetinin sona ermesiyle ortaya çıkacak vergi yükünün altından kalkılması çok güç. Malatya’da zelzele olmamış üzere algılarla, her şey düzeldi diyenlere kulak verilerek zorlayıcı sebep mühletinin uzatılmaması bu kenti içinden çıkılmaz bir hale sürükler.
Malatya’da hiçbir esnaf, ticari varlığını 6 Şubat öncesine getiremedi. Ticari hayat normalleşmeden zorlayıcı sebep halinin kaldırılması problemleri azaltmaz bilakis artırır. Bu nedenle zorlayıcı sebep müddetinin en az 1 yıl daha uzatılmasını talep ediyoruz” diye konuştu.
“Sürenin uzatılmaması sıkıntıların büyümesine yol açar”
Kahramanmaraş’ın ocak-ekim devrinde 838 milyon dolar ihracatla ihracatçı vilayetler sıralamasında 24’üncü sırada yer aldığını açıklayan Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası (KTSO) Lideri Mustafa Buluntu, bir evvelki yılın birebir periyoduna nazaran kaybın yüzde 32 olduğunu aktardı.
En son SGK bilgilerine nazaran 4a mecburî sigortalı istihdam ortalamasının da evvelki yılın tıpkı devrine nazaran yüzde 34 daha düşük olduğunu ileten Buluntu, “30 Kasım 2023 tarihinde sona erecek olan zorlayan sebep hali müddetinin uzatılmasını istiyoruz.
Ticari hayat normalleşmeden zorlayıcı sebep halinin kaldırılması meselelerin daha da büyümesine sebep olacaktır. Sarsıntıların üzerinden 10 ay geçti ancak ekonomik ve toplumsal tesiri hala devam ediyor. Ağır hasarlı binaların yıkımları bile şimdi tamamlanmadı.
Ekonomik hayat hala düzemedi. Zorlayıcı sebep hali müddetin sona ermesi meselelerin daha da büyümesine neden olur” dedi. Üyelerinden de ağır bir halde mühletin uzatılması talebi geldiğini kaydeden Buluntu, “Ticaretin daha süratli toparlanabilmesi için zorlayıcı sebep müddetinin uzatılması ehemmiyet arz ediyor. Zorlayıcı sebep mühletinin en az 1 yıl daha uzatılmasını talep ediyoruz” formunda konuştu.
“Hatay ‘özel statülü afet bölgesi’ olmalı”
Sarsıntının en ağır hasar verdiği bölgelerden Antakya’nın Ticaret ve Sanayi Odası (ATSO) Lideri Hikmet Çinçin, “Felaketin üzerinden 10 ay geçmesine karşın, kentte yaşamaya çalışan ve kentine dönme hayali kuran insanımıza, umut veren somut adımlar atılamamıştır” dedi. 30 Kasım’da dolacak zorlayıcı sebep halinin uzatılması gerekliliğine işaret eden Çinçin, “Felaketin tesirinin en çok yaşandığı vilayetimizde, her bahiste devam eden meselelerin lakin ‘özel statülü’ afet bölgesi kapsamında ele alınarak tahlile ulaştırılması gerekiyor” vurgusu yaptı.
“Kira yardımı kalıcı konutlara kadar sürmeli”
Hatay’da hala zelzele ve kira yardımı alamayan vatandaşlar bulunduğunu lisana getiren Çinçin, kira yardımının kalıcı konutlarına geçinceye kadar devam etmesi gerektiğini söyledi.
Çinçin’e nazaran, Hatay’daki işyerlerinin tekrar ayağa kalkabilmesi ve iş hayatının başlayabilmesi, istihdamın yine sağlanabilmesi için Hatay’a özel teşvikler, hibe dayanakları sağlanmalı ve işletmelere düşük faizli krediler verilmeli. Verilecek hibe, işyerinin büyüklüğü, üretim ölçüsü ve pazar hissesiyle orantılı olmalı. Çinçin, “Hatay’daki şirketlerden alınan kurumlar vergisinin belirli bir mühlet muafiyeti ve ardından tahakkuk edecek verginin en az 2 yıl ötelenmesi, mağdur şirketlerimizi rahatlatacak.
Ayrı ca, KDV ve gelir vergi beyannamelerinin verilme mühleti, en az 1 yıl ertelenmeli, tüm kurumlar ve gelir vergilerinde 2023 istisnası sağlanmalı, SGK primlerine uygulanan öteleme yetersiz. İş yerindeki mevcut personeller ile işe yeni başlayan çalışanların SGK primlerine en az 2 yıl boyunca muafiyet sağlanmalı ya da indirim uygulanmalı” talebinde bulundu
“Doğalgaz, elektrik ve su borçları silinmeli”
Kredi kartlarında tek seferde ödeme ölçüsünün çok yüksek kaldığını ve bunların makul düzeylere çekilmesi gerektiğini söyleyen kaydeden Çinçin, doğalgaz, elektrik ve su borçlarını silinmesini talep etti. Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın “Yerinde Dönüşüm Projesi”ni olumlu bir adım olarak yorumlayan Çinçin, İstanbul için uygulanan “Yarısı Bizden” kampanyasının ya da emsal kampanyaların bilhassa Antakya’ya da yapılmasının acil bir gereksinim olduğunu vurguladı. Hatay’da eğitim ve sıhhat alanında da acil tahlil bekleyen meselelere işaret eden Çinçin, “Yüzde 80 ‘i yıkılan Küçük Sanayi Sitesi’nde, yerinde dönüşüm için, inşaat müsaadesi verilmeli” halinde konuştu.
Maliyetin yüzde 54.9’unu konut hasarı oluşturuyor
Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB), 15 milyona yakın nüfusun yaşadığı 11 vilayet Kahramanmaraş, Hatay, Gaziantep, Adıyaman, Malatya, Kilis, Şanlıurfa, Adana, Osmaniye, Diyarbakır, Elazığ olmak üzere 11 vilayette büyük bir yıkıma ve can kaybına yol açan 6 Şubat sarsıntılarıyla ilgili 8 aylık bir rapor yayımladı. Resmi dataların yer aldığı rapora nazaran, sarsıntıda 50 bin 783 kişi hayatını kaybetti ve 107 bin 204 kişi yaralandı.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın açıklamalarına nazaran Hatay’da 13 bin 883, Kahramanmaraş’ta 7 bin 295, Adıyaman’da 5 bin 826, Malatya’da 4 bin 197, Gaziantep’te ise 3 bin 805 olmak üzere bölgede 36 bin 932 bina zelzele anında yıkıldı. Toplam 872 bin bağımsız kısımdan oluşan 311 bin bina ise aldıkları hasarlar nedeniyle kullanılamaz hale geldi.
Depremin maliyeti, 128 milyar TL’si acil harcamalar; 242,5 milyar TL’si kamu kısmı, 222,4 milyar TL’si özel kesim hasar varsayımı; 1 trilyon TL’si yıkık, ağır ve orta hasarlı dahil konut ziyan kestirimi; 58,5 milyar TL’si mesken içi eşya maliyeti; 41,9 milyar TL’si hafriyat maliyeti; 6,1 milyar TL’si araç hasarı olmak üzere yaklaşık 1.8 trilyon TL varsayım ediliyor. Bunun üzerine 130 milyar TL üretim kaybı, 13,9 milyar TL esnaf gelir kaybı, 37,6 milyar TL sigorta ödemelerini koyunca 103,6 milyar dolar üzere bir toplam çıkıyor.
Alandan gelen hasar ve kayıp bilgileri daima güncellendiğinden zelzelenin hasar yansımalarının vakit içinde revizyona uğrayabileceği tabir edilen raporda sarsıntının Türkiye iktisadı üzerindeki toplam yükü içinde en değerli bileşenin yüzde 54,9 oranıyla konut hasarının oluşturduğu ve bunun maliyetinin 56,9 milyar dolar olduğu belirtildi. İkinci yüklü hasar kalemini ise 12,9 milyar dolar ile kamu altyapısı ve hizmet binalarındaki yıkımı oluşturuyor. Konut hariç özel kesim hasarı 11,8 milyar dolar.
“Ayak kalkıyoruz ancak vakte gereksinimimiz var”
Adıyaman Esnaf ve Sanatkarlar Odası Birliği (ESOB) Lideri Ziya Duranay, sarsıntıların üzerinden geçen 10 ayda bölge esnafının ayağa kalkması için adımlar atıldığını lakin sürdürülebilir olmadığını söyledi. Duranay, “Uzun soluklu, kalıcı tahlillere gereksinimimiz var” dedi. Zorlayan sebep uygulaması biter bitmez ötelenen vergi ve borçların çığ üzere karşılarına çıkacağını tabir eden Duranay, “Şu anda bölge halkını ve esnafı hayata döndürmek için oksijen verildi ancak yaşamaya devam edebilmek için kalıcı tahliller gerekiyor.
Yaklaşık 10 aydır iş yapamayan esnaf zorlayıcı sebep bittiğinde borçlarını nasıl ödeyecek? Uzun vadede bir program yapılmalı. Hem esnafa, hem yatırımcıya, hem tüccara finansmana erişim için uzun soluklu kolaylıklar sağlanmalı” diye konuştu. Bölgede esnaf ve endüstrinin birbirine bağlı olduğunu lisana getiren Duranay, “Bölge yavaş yavaş ayağa kalkıyor fakat vakte muhtaçlığımız var. Bu nedenle zorlayıcı sebep hali uzatılmalı” daveti yaptı.
