ÖZLEM SARSIN / İZMİR
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Prof. Dr. Vedat Işıkhan, İzmir Ticaret Odası, Ege Bölgesi Sanayi Odası ve İzmir Ticaret Borsası işbirliğiyle düzenlenen İzmir İş Dünyası Toplantısı’na katıldı.
İzmir iş dünyası personellik maliyetlerinden, bayan istihdamına, maliyetlerin yükünden, mevzuatlara kadar geniş bir yelpazede, yaşanan sıkıntıları lisana getirdi. Bakan Işıkhan, İş dünyası ile her daim uyumlu hareket etmeye ve iş beşerlerine verebilecekleri azamî takviyesi vermeye itina gösterdiklerini söyleyerek, “Son günlerde çalışma hayatı ile ilgili bizim dışımızda çokça yorum ve haberler olduğunu görüyoruz. Tabi ki çalışma hayatı dinamik bir yapıya sahip, her vakit üzerinde konuşulacak, daha güzelini nasıl yaparız diye tartışılacak bir alan. Bilmenizi isterim ki biz istişare kültürüne kıymet veren bir hükümetiz. Geçtiğimiz ay cumhurbaşkanımızın iş kanunun yine ele alınması konusunda bir açıklaması oldu. Biz de çalışma toplantılarımıza başladık, bu sürecimiz devam ediyor. Bilhassa belirtmek isterim ki personel ve patronlarımızın kazanılmış haklarını müdafaayı öncelikliyoruz. Türkiye yüzyılına yakışan bir iş kanunu ve çalışma hayatına dair elimizden geleni yapacağız. Bu yüzden direkt bizden bir açıklama gelmediği sürece kamu oyunda yer alan haberlerin dikkate alınmaması gerektiğini belirtmek isterim. Yapılacak çalışmalar tüm paydaşların ortak görüşleri ile belirlenecek.” dedi.
Bakanlık olarak 2500’ü aşkın çalışanları ile İzmir’in hizmetinde olduklarını kaydeden Bakan Işıkhan, “Çalışma hayatı için daha düzgün neler yapabilirizin karşılığını arıyoruz. Kederi ola derman arar, bizim dermanımız çalışmak. 2023 yılı boyunca kentimize patronlar tarafından işkur’a ulaşan personel talebi 143 bin’in üzerinde, bunun karşılığında ise İzmir’de çeşitli sebeplerle kayıtlı iş arayan sayısı 114 bin. Bir tarafta personel talebi var öbür taraftan iş arayan kesim var. İzmir ve tüm kentlerimizde patronlarımızın ve vatandaşlarımızın İşkur sistemine dahil olmalarını tavsiye ediyoruz. İstihdamda ve iş gücünde rekorların kırıldığı bir devirden geçiyoruz. Mart ayında açıklanacak 2023 yılı bilgilerinde 2002 yılından bu yana en yüksek iş gücüne iştirak oranları ve istihdam oranlarını bekliyoruz. Tüm göstergeler son 22 yılın en düşük işsizlik oranının ortaya çıkacağını da işaret ediyor” diye konuştu.
‘Çalışanların patron üzerindeki yükünün makul düzeye getirilmeli’
İzmir Ticaret Odası İdare Konseyi Lideri Mahmut Özgener, taban fiyatta yaşanan artışlar, personellik maliyetlerine direkt yansıdığından gerçek kesim açısından büyük kıymet taşıdığını söyleyerek, personellik maliyetlerinde yaşanan bu artışın gerçek kesimin rekabet gücünü azaltarak milletlerarası arenada rakipleriyle eşit kurallarda yarışabilmesini zora soktuğunu tabir etti. Buna bağlı olarak da ihracatın gelişmesinin önünde büyük bir pürüz teşkil ettiğini belirten Özgener, “ Bizim beklentimiz bundan sonraki süreçte taban fiyat düzenlemelerinin, hedeflenen enflasyon oranlarına nazaran yapılması tarafındadır. Çünkü; yükselen iş gücü maliyetleri, gerçek bölümün mevcut çalışan sayısını muhafazasını zorlaştırıyor. Bu durumun sonuçlarını, TÜİK tarafından açıklanan “Ücretli Çalışan İstatistikleri” de teyit ediyor. Sanayi kesiminde fiyatlı çalışan datalarının son üç 3 aydır düşüş trendinde olduğunu gözlemliyoruz. Çalışanların patron üzerindeki yükünün makul düzeye getirilmesi; hem iş gücünün korunmasında, hem de kayıt dışılığın önlenmesinde kıymet arz ediyor. Kayıt dışılığın yarattığı haksız rekabetin önüne geçilebilmesi için denetim, kontrol ve gerektiğinde maddi ceza sistemlerinin devreye alınmasının yararlı olacağını düşünüyoruz” dedi.
‘SGK hisselerinde indirim’
SGK primlerinde emekçi ve patron hisselerinde indirim sağlanması, tertipli ödeme yapan mükelleflere SGK priminde uygulanan mevcut indirimlerin yükseltilmesi, teşviklerdeki bürokratik süreçlerin azaltılması, iş gücünün üretken yatırımlara yönlendirilmesi için dönüştürücü siyasetlerin hayata geçirilmesi gerektiğine de işaret eden Özgener, şöyle devam etti: “Gelir vergisi dilimlerinin günün şartlarına nazaran tekrar düzenlenmesi gerektiğini de fırsat buldukça lisana getiriyoruz. Bilhassa, ücretlilere uygulanan gelir vergisi basamaklarının kıymetli ölçüde açılması gerektiğini düşünüyoruz. Gelir vergisinin birinci basamağı geçmişte brüt minimum fiyatın 22 katı iken, mevcut durumda 6 katına geriledi. Uygulanan gelir vergisi oranları personellik masraflarını yükseltiyor, fakat çalışanlarımızın aldığı net fiyatı ise kıymetli oranda düşürüyor. Bu nedenle, gelir vergisi basamaklarının tekrar düzenlenerek her yıl tekrar değerleme oranında artırılması gerektiği inancındayız. Bir öteki husus ise, teminatlarla ilgili. SGK ve vergi borcu olan patronlar borçlarını taksitlendirmek istediklerinde, borç ölçüsü 50 bin Türk Lirası üzerinde ise teminat isteniyor. Kelam konusu düzenleme 2008 yılında hayata geçirilmişti. Ortadan geçen mühlet içerisindeki enflasyon ve günümüz ekonomik kuralları dikkate alınarak bu sayının en az 500 bin Türk Lirası olarak güncellenmesi ve her yıl yine değerleme oranında yükseltilmesi gerektiği kanaatindeyiz.”
İş dünyasının girdi maliyetlerinin yükselmesi ile çaba ederken, haftalık çalışma saatlerinin 45 saatten 40 saate indirileceği konusundaki değerlendirmeler nedeniyle tedirginlik yaşadığını da lisana getiren Özgener, kelamlarını şöyle sürdürdü: “Bu mevzuda kamuoyunun rahatlamaya gereksinimi var. Ülkemiz, öteki ülkelerle eşit kaidelerde yarışabilmek için üretimini ve ihracatını artırmak durumunda. Bu türlü bir ortamda, çalışma saatlerinin indirilmesi üretimimizi olumsuz etkileyecektir.
Çalışma saatlerinin azaltılmasının, bilhassa 3 vardiya halinde çalışan işletmelerin 4 vardiyaya çıkmasının, işletmelerimize ek yük getireceğine inanıyoruz. Bu sebeplerden ötürü, mesai saatlerine yönelik düzenlemelerin iş dünyamız ile istişare edilmeden hayata geçirilmemesi gerektiğine inanıyoruz. Bir öbür teklifimiz ise, İş Kanunumuzda yer alan esneklik kararlarının işletmelerimizin gereksinimlerine karşılık verecek halde yine güncellenmesi. Esnek çalışma biçimlerinin istihdama katkısını azaltan mevzuat katılıklarının ortadan kaldırılmasının ehemmiyet taşıdığı inancındayız. Ayrıyeten muhakkak iş mukavelelerinde objektifliğin aranmaması ve yeni uygulamada 2 ay olan denkleştirme müddetlerinin 4 aya çıkarılması gerektiğini düşünüyoruz.
Yanı sıra; gençlerin iş hayatına iştirakinin teşvik edilmesi maksadıyla esnek, uzaktan ve kısmi vadeli çalışma şartlarının geliştirilmesi konusunda gerekli düzenlemelerin yapılmasını da kıymetli buluyoruz. Günümüz dünyasında gençler uzun müddetli çalışma saatlerine ahenk sağlamakta zorlanıyorlar. Bu nedenle, çalışma saatine dayalı mesai anlayışından “işin tamamlanması” kavramını merkeze alan iş süreçlerinin geliştirilmesi iş dünyamız açısından değerli bir adım olacak.”
‘İstihdam teşviği tekrar başlamalı’
İmalat ve bilişim bölümlerine yönelik istihdam teşvikinin müddetinin 2022 yılı itibariyle sona erdiğini hatırlatan ve istihdamın artırılmasına büyük katkı veren kelam konusu teşviğin tekrar uygulamaya alınması gerektiğini söyleyen Özgener, “ Bununla birlikte, toplumsal güvenlik yükümlülükleri ile ilgili sehven yapılan yanlışlardan ötürü istihdam teşviklerinin kaldırıldığını görüyoruz. Kelam konusu durumlarda yalnızca yanılgı yapılan ay özelinde teşviklerin iptal edilmesinin daha yanlışsız bir yaklaşım olduğunu değerlendiriyoruz” diye konuştu.
‘Tarım istihdamında yüzde 85 kayıt dışılık var’
İzmir Ticaret Borsası İdare Heyeti Lideri Işınsu Kestelli de ziraî istihdamla ilgili kıymetli meseleler olduğuna değinerek, şunları söyledi: “85 milyonu aşan nüfusumuz ile dünyanın en kalabalık ülkeleri ortasında 18’nci sırada yer alıyoruz. Yapılan projeksiyonlara nazaran de nüfusumuzun 2069 yılına kadar 108 milyona çıkarak en yüksek bedele ulaşması bekleniyor. Uzun yıllar ehemmiyetine muadil bir ilgi göremeyen tarım dalı, pandemi, iklim krizi ve Rusya-Ukrayna savaşı üzere gelişmelerin akabinde artan besin teminatı riskleri nedeniyle herkes ve her ülke için daha da stratejik hale geldi. Üstelik besin enflasyonunun neden olduğu ekonomik meseleler hepimizin malumu. Sahip olduğumuz ziraî üretim potansiyeli nedeniyle dünyanın şanslı ülkelerinden birisi olduğumuzu söyleyebilirim.
Milli gelir içerisindeki hissesi yüzde 6’lara gerilese de toplam istihdamın kıymetli bir kısmı hala tarım dalında yer alıyor. 2023 yılı son çeyreği itibariyle de toplam istihdam edilenlerin yüzde 14’ü yani 4,5 milyon kişi tarım bölümünde çalışmakta. Aileleriyle birlikte düşündüğümüzde yaklaşık 18-20 milyon vatandaşımız bu kesimden geçimini sağlıyor diyebiliriz. Fakat, ziraî istihdamla ilgili değerli meselelerimiz var. Tarım, kayıt dışı istihdamın en ağır olduğu dal. Yapılan hesaplamalar yüzde 85 oranında bir kayıt dışılık olduğunu gösteriyor. Ne kadar tarım emekçisi var? Hangi koşullarda çalışıyor? Patron ve personel ortasındaki meseleler nasıl çözülüyor? Tarım personellerinin toplumsal güvenlik sistemine dahil olmamasının getirdiği problemler ve ekonomik yükler nedir? Maalesef hiçbirini net olarak bilemiyoruz” dedi.
Bir öteki hususun ise tarımda bilhassa gezici mevsimlik emekçi olarak çalışanların durumu olduğunu tabir eden Kestelli, “ Meçhul fiyat, barınma şartlarının elverişsiz oluşu, beslenme, güvenlik, sıhhat, eğitim, ulaşım mevzularındaki yetersizlikler bu problemlerin başında geliyor. Bu hususta emekçi ve patronun hak ve sorumluluklarını belirleyen mevzuat düzenlemeleri bulunsa da pratikte kontrol eksikliği nedeni ile uygulama oranının çok düşük olduğunu biliyoruz.Tarım ile ilgili bir öteki tespitimiz de birçok dalda olduğu üzere çalışacak emekçi bulmada yaşanan meseleler. Bölge ve alt dal ayırımı yapmadan sahayı dolaştığımızda çabucak herkes tıpkı şikâyeti lisana getiriyor. 3 milyon işsiz, 3,6 milyon çalışabilecek olan ancak işgücüne dahil olmayan toplam 6,6 milyon vatandaşımız varken tarımda personel bulunamamasının nedenlerini yeterli tahlil etmeliyiz.”
‘Kobiler maliyetlerin altında eziliyor’
Ege Bölgesi Sanayi Odası İdare Şurası Lideri Seçkin Yorgancılar da “Üretim yoksa kalkınmak hayaldir” diyerek, bilhassa Kobi’lerin maliyetlerin altında ezildiğini söyledi.
Yorgancılar, şunları kaydetti: “Enflasyondan kutuplaşmaya kadar birçok etken üretimin sürdürülebilirliğini epey zorlamaktadır. Global enflasyon ortamında arz-talep dengelerindeki değişim sürecinin çıktısı, talep daralması ve yavaşlama olmuştur. En büyük ihracat partnerlerimizde PMI bilgileri de bu yavaşlamayı teyit etmektedir. İşte bu noktada, personellik maliyetleri hiç olmadığı kadar endüstricinin üzerinde bir yük oluşturmaktadır. Bu türlü bir süreçte; Yüzde 99’u KOBİ olan bir yapıda, ihracatımızın yüzde 32’sini gerçekleştiren KOBİ’lerimiz bu maliyetlerin altında adeta ezilmektedir.
Özellikle de emek ağır bölümlerde, personellik maliyetlerinden ötürü yurtdışında üretimin tercih edilmesi hususu yeterli değerlendirilmelidir. Pazara girmek, yeni müşteri edinmek çok sıkıntı iken, devamını sağlamak daha da güçleşmiştir. Rekabet edebilmek için maliyetleri denetim etmek gerçeği ile karşı karşıyayız. Öteki yandan, cumhuriyetimizin ikinci yüzyılında ülkemizi maksatlarına ulaştıracak bilgi bazlı sanayi yolunda, orta elemana ulaşamamak, nitelikli eleman bulamamak, beyin göçü en kıymetli risklerimiz ortasındadır.”
