Naki BAKIR
Türkiye iktisadında 2024, 2025, 2026 yıllarında izlenecek mali siyasetler ile öngörülen makro göstergeleri içeren Orta Vadeli Program’da (OVP) yer alan maksatlar, mevcut ekonomik görünümle uyumlu bir tablo arz ederken, 2023 üzere 2024’ün de güç bir yıl olacağını yansıttı.
Ekonomik göstergelerde güzelleşme beklentileri daha çok, periyodun son yılı olan 2026’ya bağlandı. Beştepe’de düzenlenen toplantıda detayları Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz tarafından açıklanan iktisatta üç yıllık yeni yol haritası niteliğindeki OVP’de 2023’e ait gerçekleşme kestirimleri, bir evvelki OVP’de konulan amaçlarda önemli manada aleyhte sapmaya işaret etti.
2024-2026’yı kapsayan üç yıllık periyoda ait enflasyon, GSYH, kişi başı ulusal gelir, bütçe açığı, işsizlik üzere makro göstergelerde ise bilhassa 2024’te beklenen düzgünleşme sonlu kaldı. İktisatta kademeli bir güzelleşme süreci ile devrin tamamlanması öngörüldü.
Düşük büyüme hedefi
Evvelki OVP’de yüzde 5 olarak hedeflenen 2023 yılı GSYH büyüme oranının yüzde 4,4 seviyesinde gerçekleşeceği kestirim edildi ve büyüme, 2024 için yüzde 4, izleyen iki yılda ise yüzde 4,5 ve yüzde 5 olarak hedeflendi. 2021’de yüzde 11,4 olan büyüme oranı, 2022’de yüzde 5,5’e gerilemişti.
Bu yılın tümünde 12.415 dolar olarak gerçekleşeceği varsayım edilen kişi başına ulusal gelirin 2024’te 12.875 dolara, 2025’te 13.717 ve 2026’da 14.855 dolara çıkarılması hedeflendi.
Dünya Bankası’nın her yıl güncellediği gelir seviyesi sınıflamasında 2023 için 13 bin 846 dolar ve üstü kişi başına gelire sahip olanlar “yüksek gelirli ülke” kabul ediliyor. Bu çıtanın izleyen yıllarda da yükselmeye devam edeceği dikkate alındığında, OVP gayeleri orta gelir tuzağından çıkış işareti vermiyor.
Enflasyonda tek hane umudu 2026’da
2023-2025 periyoduna ait OVP’de 2023 yılı TÜFE bazında enflasyonu yüzde 24,9 hedeflenmişti. 2024-2026 devrini kapsayan yeni OVP’de ise 2023 enflasyonunun yüzde 65 seviyesinde gerçekleşeceği varsayım edildi. OVP’deki 2023 gerçekleşme iddiasının, Merkez Bankasının kısa mühlet evvel yüzde 58’e revize ettiği yıllık oranın da üzerinde olduğu dikkati çekti.
Yeni OVP’de 2024’te yüzde 33’e ve 2025’te yüzde 15’e düşürülmesi öngörülen enflasyonun 2026’da yüzde 8,5’le tek haneye indirilmesi hedeflendi. Evvelki 18 OVP’nin 16’sında da tek haneli enflasyon öngörülmüştü. Enflasyon maksadında dünya ham petrol fiyatlarına ait beklentiler de dikkate alındı. Brent petrolünün varil fiyatının bu yılın tümünde 82,3 dolar olacağı varsayım edilirken, 2024’te 86,7 dolara çıkacağı, 2025’te 85,9 ve 2026’da 84,9 dolara düşeceği öngörüldü.
OVP’ye nazaran dolar 2024’te yüzde 54 artacak
OVP’lerde resmî bir kur maksadı yer almamakla birlikte, TL ve dolar cinsinden GSYH amaçları, ortalama kur beklentisini ortaya koyuyor. 2023’te 25 trilyon 483 milyar lira olarak gerçekleşmesi beklenen cari fiyatlarla GSYH’nin 2024’te 41 trilyon 159 milyar liraya; bunun ABD doları cinsinden fiyatının da 1 trilyon 67 milyar dolardan, 1 trilyon 119 milyar dolara çıkacağı öngörülüyor.
Bu da ortalama dolar kurunun 2023’te 23,88 TL olarak gerçekleşeceğinin iddia edildiğini, 2024’te ise yüzde 54 artışla 36,78’e çıkmasının beklendiğini gösteriyor. OVP’deki GSYH amaçlarına nazaran ortalama dolar kurunun 2025’te 43,94 lira olması ve yıllık artışının yüzde 19,5’te kalması öngörülüyor. Ortalama kurun 2026’da ise yıllık artışı yüzde 8,8’te tutularak 47,8 TL seviyesinde oluşması bekleniyor. Yeni OVP’de, bu yılın ocak-haziran devrinde 36,8 milyar ve haziran sonu prestijiyle son bir yılda 56,5 milyar dolar olan cari süreçler açığının, yılın tümünde 42,5 milyar dolar seviyesinde gerçekleşeceği iddia edildi.
Cari açığın 2024’te 34,7 milyar dolara, 2025’te 31,7 milyar ve 2026’da 30 milyar dolara düşürülmesi hedeflendi. Bu yıl birinci yedi ayda 206,5 milyar dolar olan ihracatın yılın tümünde 255 milyar dolar; 216,8 milyar dolar olan ithalatın ise 367 milyar dolara ulaşacağı varsayımı ile 2023 dış ticaret açığı 112 milyar dolar seviyesinde öngörüldü. İhracatın üç yılda yalnızca yüzde 18,5 büyümeyle OVP periyodunun son yılı 2026’da 302,2 milyar dolara, bu devirdeki artışının yüzde 12,8’de kalması beklenen ithalatın ise 414 milyar dolara çıkacağı öngörüldü.
Buna nazaran dış ticaret açığının 2026’da da 111,8 milyar dolarla bu yılki yüksek seviyede kalması bekleniyor, üç yılın sonunda bu göstergede güzelleşme beklenmiyor. Öte yandan cari süreçler açığına lehte tesir yapan turizm gelirlerinin bu yılın tümünde 55,6 milyar dolar olacağı iddia edildi. Turizm gelirlerinin 2024’te 59,6 milyar, 2025’te 64,7 milyar ve 2026 yılında 71,3 milyar dolara çıkarılması hedeflendi.
Bütçe açığı 2024’te daha da büyüyecek
OVP’nin bütçe gayeleri, zelzele maliyetleri, seçimler ve başka gelişmelerle katlanan ve ek bütçeye gidilmesi sonucunu doğuran kamu harcamaları hasebiyle süratle büyüyen açığın gelecek yıl da bu ivmeyi sürdürmesinin beklendiğini gösteriyor.
Bu yılın birinci yedi ayında 435 milyar lira olan merkezi idare bütçe açığının yılın tümünde 1 trilyon 633 milyar lira seviyesinde gerçekleşeceği kestirim ediliyor. 2023’te faiz dışı bütçe istikrarında de 986,8 milyar liralık bir açık öngörülüyor. OVP amaç ve öngörülerine nazaran bütçe açığı 2024’te ise yüzde 62,4’le birebir yıl için öngörülen enflasyonun yaklaşık iki katı bir büyüme ile 2 trilyon 651,9 milyar liraya ulaşacak. Gelecek yıl faiz dışı istikrarda beklenen açık da 1 trilyon 397,9 milyar lira.
2025 yılında bütçe açığının 1 trilyon 824,4 milyar, faiz dışı açığın 15,2 milyar liraya düşürülmesi; 2026 yılında bütçe açığının 1 trilyon 827,1 milyar lira olması ve 467,8 milyar liralık bir faiz dışı fazla elde edilmesi hedefleniyor. Buna nazaran 2023 yılında GSYH’nin yüzde 6,4’ü seviyesinde oluşacak bütçe açığı, 2024’te de bu seviyesi koruyacak. Amaç gerçekleşirse bu oran 2025’te yüzde 3,4’e, 2026’da yüzde 2,9’a düşürülecek.
İşsizlik 2024’te artacak
OVP maksatlarına nazaran bu yıl için yüzde 10,1 iddia edilen işsizlik oranı 2024’te biraz daha artarak yüzde 10,3 olacak. Lakin bunun izleyen yıllarda yüzde 10’un altı ile tek haneye düşürülmesi hedefleniyor. Bu yıl yüzde 53,7 beklenen işgücüne katılma oranının periyot sonunda yüzde 55,6 olması; 48,3 seviyesinde gerçekleşeceği varsayım edilen istihdama iştirak oranının ise fakat periyodun sonunda yüzde 50’yi aşması öngörülüyor. 2023’te 85 milyon 917 bin seviyesinde beklenen yıl ortası toplam nüfusun OVP devrinin son yılında 88 milyon 750 bine ulaşacağı bekleniyor.
Üç yılda 5,4 trilyon faiz ödenecek
Bu yıl 6 trilyon 562,6 milyar lira seviyesinde beklenen bütçe gelirlerinin 646,1 milyar lirasını faiz ödemeleri oluşturuyor. Faiz ödemelerinin yeni OVP devrinde ise katlanarak büyüyeceği görülüyor. Buna nazaran 2024’te 1 trilyon 254 milyar, 2025’te 1 trilyon 809,2 milyar, 2025’te 2 trilyon 294,8 milyar olmak üzere üç yılda toplam 5 trilyon 358 milyar lira faiz ödenecek. Bu yıl 4 trilyon 929,7 milyar lira olacağı kestirim edilen bütçe gelirleri içinde beklenen vergi tahsilatı 4 trilyon 270,7 milyar lira. Büyük kısmı dolaylı olmak üzere yıllık vergi tahsilatının 2024’te 7 trilyon 407,7 milyarla neredeyse ikiye katlanması, 2025’te 9 trilyon 523,2 milyar, 2026’da ise 11 trilyon 349,5 milyara ulaşması hedefleniyor. Buna nazaran üç yıllık OVP periyodunda toplanması öngörülen toplam vergi ölçüsü 28 trilyon lirayı aşıyor.
