Başak Işık GÖKÇAM
Belçikalı araştırmacılar tarafından yapılan ve Hakemli Besin Katkı Unsurları ve Kirleticiler mecmuasında yayımlanan yeni bir çalışma, ‘çevre dostu’ olarak lanse edilen kâğıt pipetlerin uzun ömürlü ve potansiyel olarak toksik kimyasallar içerdiğini tespit etti.
Bu tahlilin, Avrupa’da birinci defa, dünyada ise ikinci defa yapıldığı bildirildi. 39 farklı marka kâğıt pipetin test edildiği çalışmanın sonucuna nazaran pipetlerin birçoklarında poli ve perfloraalkil unsurlar (PFAS) olarak bilinen sentetik kimyasallar kümesine rastlandı. Kimyasalların ise yaygın olarak kâğıt bambudan yapılanlarda olduğu görüldü.
PFAS nedir?
Poli ve perfloraalkil (PFAS) olarak bilinen sentetik kimyasal kümesi içinde 4 bin 700’den fazla kimyasal yer alıyor. Dış giysi, yapışmaz tava, ısı, leke ve suya sağlam eserlerde kullanılan PFAS, hem insan hem de etraf için büyük tehdit oluşturuyor.
Parçalanması çok yavaş bir biçimde gerçekleşen bu kimyasallar, etrafta binlerce yıl varlığını sürdürebilme gücüne sahip. Bu nedenle de PFAS isimli kimyasal kümesi, ‘sonsuz kimyasal’ olarak bilinmektedir. İnsan sıhhati açısından önemli bir tehdit oluşturan PFAS’ın, karaciğer hasarı, tiroid, obezite, doğurganlık sorgunları, kolesterol ve kanser üzere pek çok sıhhat sıkıntısına yol açtığı biliniyor. Araştırmaya ait değerlendirmede bulunan Pak Atık Derneği Kurucusu Esra Kara, “Kâğıt pipetler, formunun bozulmaması için içine plastik konulan pipetlerdir. Yani büsbütün kâğıt değildir. Zati kâğıt olamaz zira biçimi bozulur.
Ve bu kâğıt pipetler, yalnızca soğuk içeceklerde değil sıcak içeceklerde de tecih ediliyor. Sıcağa temas olduğunda da içindeki incecik plastik, küçük partiküller halinde bedene alınıyor. Yani kâğıt pipet etraf dostu değil, büsbütün sıhhat düşmanı” dedi. Tek kullanımlık plastik atıkların önüne geçilmesi emeliyle plastik harici bir materyalden farklı formda olan kâğıt, cam ve metal pipetlerin pazara sunulduğunun altını çizen Kara, “Bunların hiçbiri sağlıklı değil.
Örneğin 2019’da İngiltere’nin eski emekli jokeyi Elena Struthers, 60 yaşındayken, meskeninde düşme esnasında metal pipet kazası sebebiyle hayatını kaybetti. Bunun yanı sıra metal, hastalık taşıyıcılığı ile de bilinir. Cam pipetler de birebir formda kırılganlığı sebebiyle birçok kazaya neden olabilecek kadar tehlikelidir” diye konuştu.
En pakı plastik pipet
Kompozit atıkların, tüm atıklar içinde en işlevsizi olduğuna vurgu yapan Esra Kara, “Kâğıt pipetlerin hiçbiri temiz değildir. Bizim kâğıt görünen gereçlerin direkt dönüşeceği algısını eksiksiz silmemiz kural. Etrafa atılan pipetlerin hepsi tabiata ziyan fakat kullandığımız pipetleri düşünürsek en temizi plastik pipettir ve geri dönüşüme uygundur. Kağıt pipet ise sırf kağıttan yapılmadığı için geri dönüşemez. Pipet kullanımı için de yaş sonuna gereksinim var.
İçemeyecek olanlara pipet sunulabilir lakin işletmelerde garsonların sormadan direkt pipet vermesini gerçek bulmuyorum” dedi. 2 yıl evvel kâğıt pipetin maliyetinin plastikten 8-10 kat daha fazla olduğunu hatırlatan Kara, “Kâğıdın maliyeti artsa da petrolün maliyetindeki artış nedeniyle pahalılık 5-6 kat seviyesine indi. Yeniden de kâğıt pipet hem daha maliyetli, hem de daha ziyanlı. Aslında öncelik o atığın etrafta olmayacağını sağlayacak bir bakış açısı. Bu nedenle bilinçlendirmeye yönelik eğitim kaide. Bizim daha akılcı tahlillere yönelmemiz lazım” diye de ekledi.
Pipet kullanımından süratle vazgeçilmeli
Kâğıt ve bambu pipetlerinde PFAS’ın bulunmasının, bunların biyolojik olarak parçalanabilir olmadığını gösterdiğini belirten araştırmacı Dr. Groffen, paslanmaz çelik pipetlerde rastgele bir PFAS tespit etmediklerini belirtti. Bu nedenle de çelik pipet kullanımını ya da mümkünse pipetten kaçınılmasını önerdi.
2020 yılında tüm dünyada yasaklanmıştı
Canlı sıhhatini bu derece tehdit eden PFAS isimli kimyasal, 2020 yılında global olarak yasaklandı. Ancak yapılan araştırmalar şunu gösteriyor ki yasağa karşın üretimde kullanılmaya devam ediliyor. Üstelik daha sağlıklı olduğu düşünülen kâğıt pipetlerde. Bedende uzun yıllar boyunca kalabilecek bu tehlikeli kimyasala ait değerlendirmede bulunan araştırmacı Dr. Groffen, “PFAS’ın küçük ölçüleri, kendi başlarına ziyanlı olmasa da, bedende halihazırda mevcut olan kimyasal yüke katkıda bulunabilir” dedi.
