Hamide HANGÜL
Ekonominin üç yıllık yol haritası, yeni Orta Vadeli Programla (OVP) ortaya konurken, çalışan bölümün fiyat artış metodu de değişiyor. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in, bundan sonra fiyat düzenlemelerinin amaç enflasyona nazaran yapılacağına işaret ederek, “Ancak çalışanlar hiçbir biçimde enflasyona ezdirilmeyecek.
Dar gelirli kısımların alım gücünün kalıcı bir formda artırılmasının tek bir yolu var. O da enflasyonu düşük tek hanelere indirmekle olur” açıklaması üzerine gözler, tekrar enflasyona çevrildi. Yeni iktisat idaresinin açıkladığı OVP’ye nazaran, bu yılın sonu için enflasyon iddiası yüzde 65, 2024 yılı için yüzde 33. Toplumsal Güvenlik Kurumu (SGK) kayıtlarına nazaran, bu yıl haziran itibariyle faal sigortalı sayısı 25,3 milyon kişi. Bunun 18,5 milyonu 4a (çalışan) kapsamında sigortalı.
Yine yalnızca bu sigorta kolunda emekli aylığı alanlar 7.38 milyon kişi. Malullük, iş görmezlik ve mevt aylığı alanlarla bu sayı (4a kapsamında) 9.4 milyon bireye çıkıyor.
Tekelleşme eğilimi uyarısı
Asgari fiyattan personele, memurdan emekliye kadar toplumun geniş kesitini ilgilendiren fiyat artırımını gaye enflasyona nazaran belirlenme kararını kimi ekonomistler, “Enflasyon yaşanmadan fiyatlı çalışan desteklenmiş olur” diye değerlendirirken, kimileri da, “Fiyat artışları devam ettiği sürece çalışan kesitin gelirlerinin eriyeceği” vurgusu yaptı.
Ancak öncelikle enflasyonu düşürmek için toplumsal uzlaşıya gereksinim olduğunun altı çizildi. Kur artışlarına dikkat çekerek, “Piyasalarda monopolleşme eğilimi var” uyarısı yapan ekonomistler, “Ciddi maliyet artışları, kar beklentileri, süratli fiyat artışları var. Bu işe özel bölüm topyekün katılmadığı sürece işçi kısmın gelirinin düşmesine yol açar. O nedenle enflasyon maliyeti eşit bölüşülmeli” daveti yaptı.
Maliyet eşit bölüşülmeli
Ekonomist Doç. Dr. Mevlüt Tatlıyer: “Enflasyonla çabada tüm paydaşlar bu işe el atmalı, katkı sağlamalı. Bir taraftan firmalar fiyatlama davranışlarında makul davranacak, öbür taraftan çalışan fiyatları enflasyona nazaran, varlık fiyatları da enflasyona nazaran artacak. Bu uyum sağlanabilirse enflasyonun düşmesi sağlanabilir. Bunun gerçekleşmesi kolay değil, güç bir iş. Enflasyonla fiyatlar ortasında ise değişik bir durum var. İkisi ortasında bir geri besleme durumu var.
Burada maliyetin çalışanlara ekstradan yüklenmemesi gerekiyor. En kıymetlisi, enflasyonu düşürme maliyetinin paydaşlar ortasında eşit bölüşülmesi. Herkes eşit katkı sağlamalı düşürülmesinde. Yani iki ucu keskin bıçak. Âlâ bir para siyaseti ve maliye siyaseti ve gerçekçi bir hedeflemeyle bu iş götürülebilir. Burada yeniden çalışanlar, firmalar, tüketiciler üzerine düşeni yapar, bu biçimde tek haneli enflasyona dönebiliriz.”
Enflasyon yaşanmadan telafi edilir
İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sefer Şener: “Özellikle pandemiden sonra enflasyondaki artışın yüksek olması minimum fiyatlı, çalışan ve memura fiyat artışlarını gündeme getirdi. Enflasyon tesirleri görüldükten sonra artış yapılıyor, fiyatlara yansıtılıyor. Lakin çalışan bölümün kahırlarını, enflasyon devam ettiği için gidermemiş oluyor.
Bugün Merkez Bankası’nın yıl sonunda yüzde 58, OVP’de yüzde 65 enflasyon öngörüsü var. Şayet enflasyon gayesi son periyottaki üzere şeffaf yapılırsa, bu öngörülerle fiyat artışlarını belirlemek en gerçek seçenek görülüyor. En azından fiyatlı çalışanları enflasyon yaşanmadan desteklemiş olursunuz. Bir nevi enflasyonu telafiden çok, amaca nazaran belirlenmesi daha gerçekçi olacaktır.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in belirttiği üzere, gerçek artış sağlasanız da öncelik enflasyonu durdurmak olmalı. Lakin fiyatların, etiketlerin neredeyse her gün değiştiği ortamda, ister öngörülebilir, ister gerçekleşen enflasyona nazaran yapın, gelir kayıplarını uzun müddet telafi edemezsiniz. Kısa vadeli olur.
Mesela, memurlara Toplu İş Kontratından (TİS) ötürü 2023 Temmuz’da yüzde 6 artırım ve refah hissesi verildi. Yıl sonuna gerçek bu yüzde 6’ya, yüzde 30’ün üzerinde ek yapmak gerekecek. Zira temmuzdan yıl sonuna kadar fiyat artışlarının tesirini hissedecekler. O fark 6 ay sonra fiyatlarına yansımış olacak. İnsanların, fiyat artışları karşısında hedeflenen enflasyona nazaran fiyatları belirlenirse, enflasyon yaşanmadan telafi kelam konusu olur.”
Halkın alım gücünü düşürür
Kadir Has Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr.Erinç Yeldan, gelişmekte olan bütün ekonomilerde enflasyonla uğraş için hazırlanan programlar maliyetin, emek gelirleri üzerine yansıtacak bir sistem olarak çalışıyor.
Bu enflasyon hedeflemesi yapan merkez bankacılığı sistemi. Bu kadar yüksek enflasyonda çalışanların, personellerin 6 aylık düzenlemelerde fiyat artışları hasbelkader telafi ediliyorken ve erozyona uğruyorken, o kaybı göz arkası edip ‘enflasyon hedefliyoruz ve ona nazaran artıracağız’ demek, açıkçası gerçek fiyatların, halkın alım gücünün düşürülmesi manasına geliyor.
Enflasyon evet düşebilir, lakin hayat pahalılığı kesinlikle artacaktır. Enflasyonu düşürmenin maliyeti, emeğiyle geçinen insanlara olacaktır. Gelirlerin erimesi kaçınılmaz olacaktır. Yalnızca Türkiye’de değil, dünyada da kovit krizinin gerisinden, güç maliyet baskısıyla, görece fiyat istikrarının yitirildiği ortamda, tekelci, oligopolcülerin sisli ortamda kar oranlarını tersine yüklettiği, fiyatların ana enflasyona kaynak teşkil ettiği istikametinde çok fazla çalışma var.
Türkiye’de bu çok daha şiddetli yaşandı. Çok daha yüksek enflasyon oldu. Besinde daha şiddetli arttı. Bu türlü bir ortamda görece tekelci, oligopolcü, tartısı olan, tedarik zincirine konumlanmış olanlar enflasyon belirsizliğinde ek bir rant elde ettiler. Kur üzerinden yaşanan şoklar ekonomiyi kırılgan bir pozisyona sürükledi.
Yapısal sıkıntıların ayyuka çıktığı bir ortamda, market baskınlarının bunlara tahlil olamayacağını net gördük. Özel dal, kar için çalışan kuruluşların, karlarının vergilendirmesi kelam konusu olmalı. Fiyatların değil. Kar oranlarının, servetin vergilendirilmesi. Bunun yolu da şeffaf, dirayetli, güçlü bir istikrar, maliye siyasetinden geçer.
Temel sorun arz yetersizliği
Trakya Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Kısım Lideri Prof. Dr. Sadi Uzunoğlu: “Enflasyonu düşürecekseniz her şeyi lakin her şey enflasyon gayesine nazaran ayarlamalısınız. Bunu için toplumsal uzlaşmaya gereksinim var.
Kamu, fiyatları enflasyona nazaran ayarlıyor, lakin özel kesimde çeşitli nedenlerle önemli maliyet artışları var, kar beklentileri var, çok karlar var… Sonuçta bu işe özel bölüm, topyekün katılmadığı sürece bu yalnızca işçi kesitin gelirinin düşmesine yol açar. Bu da iktisatta orta ve uzun vadede riskli bir ortamı ortaya çıkartır. Temel sorun bence talep değil, arz yetersizliği ve piyasaların aksak çalışması, yani piyasalarda monopolleşme eğilimi var. Bunlarla uğraş etmeden arzı artıramazsınız.
Fazla talebi neyle karşılıyoruz, demek ki kâfi üretim yok. Bunu ithalatla karşılıyoruz, cari açık sayıları da bunu teyit ediyor. Eksik bir piyasa yapısı var. Kredi kartları yüzde 100 arttı burada talep var diyorsunuz, halbuki burada enflasyon var.”
