Emre ERGÜL
Bir dükkana giriyorsunuz. Alışveriş yapıyorsunuz. Yanınızda kâfi nakit para yok. Siz de kredi kartı yerine IBAN’la ödeme yapıyorsunuz… Nasıl? Olağan geliyor, değil mi? Bu trend, pandemi sonrası tüm dünyada yayıldı zati.
Peki fakat şunu düşünün: Kasiyere nakit para veriyorsunuz ancak almıyor! Kredi kartı, ATM kartı ya da IBAN’la ödeme yapmanızı istiyor! Dijital ödeme sistemi Worldline’a nazaran, işte İskandinavya ülkelerinde son durum bu… “Banknot yerine kart” projesi, İskandinavya’da birinci olarak 2010’ların başında tartışmaya açıldı.
2018 yılına kadar pilot bölge çalışmaları olumlu sonuçlar verirken; pandeminin akabinde İskandinavya ülkelerinde projeye geçiş hızlandırıldı. Bugün prestijiyle İsveç ve Danimarka’da halk açıkça kart kullanımı için teşvik ediliyor. Stockholm Kraliyet Teknoloji Enstitüsü de ülkede perakende satışı yapılan yerlerin tamamında 2025 prestijiyle kağıt banknot kullanımının sona ereceğini açıkladı.
Finlandiya Merkez Bankası da ülkede banknot kullanımının en geç 2029 yılına kadar sona ereceğini hesapladıklarını duyurdu. Norveç’teki maksat de 2030 yılına kadar “nakitsiz bir toplum”a geçmek… Worldline uzmanları, bunun nedenini şöyle anlatılıyor: “İskandinav ülkeleri, dijital ödemelere yönelerek tüccarların maliyetlerini düşürmeyi, daha düzgün güvenlik sunmayı ve hatalıların kara para aklamasını zorlaştırmayı umuyor.
İskandinav halkı, bankalar üzere kurumlara yüksek seviyede itimat duyuyor ve yeni dijital teknolojilere açıklar. Bu nedenle İskandinav ülkeleri, dünyanın birinci nakitsiz toplumlarını yaratmanın esas adaylarıdır.” “Visa’nın istatistikleri de İskandinav ülkelerinin, kartlı ödemeler kelam konusu olduğunda ‘dünya liderleri’ olduğunu gösteriyor. Birden fazla ülkede küçük meblağlar için nakit ödeme yapılırken, İskandinavya’da kart kullanılıyor.”
10 Çinliden 9’u taşınabilir ödemeye sıcak bakıyor
Nakitin sona yaklaştığı ülkelerden biri de Çin… Bu yılın haziran ayında yapılan son bir araştırmada, Çin’deki taşınabilir internet kullanıcıları ortasında taşınabilir ödemeyi benimseyenlerin oranı yüzde 87.5’in üzerinde çıktı. Bu oran, 2016’da yüzde 67.5, 2018’de yüzde 71.4’tü. Pandemide oran yüzde 85’e yükselmişti.
Rusya Merkez Bankası, dijital rubleyle hudut ötesi süreçler için görüşmeler yürütüyor
Rusya Merkez Bankası Lideri Elvira Nabiullina, dijital rubleye yönelik çalışmaların sürdüğünü ve 2024’te pilot programı genişletmeyi planladıklarını belirterek, “Teknolojik olarak sistemlerimiz başka ülkelerin sistemleriyle etkileşime hazır, kimi ülkelerle istişareler yapıyoruz, müzakereler yürütüyoruz” dedi.
Rus yatırımcıların yabancı menkul değerlerden yaklaşık 4 milyar dolar “kurtarmayı” başardığına işaret eden Nabiullina, “Yani risk bu ölçü kadar azaltıldı. Yabancı menkul değerlere sahip olmanın muhakkak riskler taşıdığı konusunda her vakit uyardık. Bu nedenle vasıfsız yatırımcıların yabancı menkul değer satın alması yasaklandı” diye konuştu. Yurtdışındaki Rus varlıklarına el konulmasının olumsuz sonuçlar doğuracağı ihtarında bulunan Nabiullina, “Meşru çıkarlarımızı korumak için her türlü adımı atacağız.
Ancak bunun genel olarak global finansal sistemin gelişimi açısından emsal niteliğinde olumsuz sonuçları olacağını düşünüyorum” sözünü kullandı. Nabiullina, Batılı ülkelerin Moskova Borsası’na yönelik yaptırım uygulama ihtimalini de değerlendirdiklerini lisana getirerek, “Finansal altyapı tehlikelerini, çeşitli yaptırımları, bu tehlikeleri azaltacak modellemeleri daima olarak kıymetlendiriyoruz.
Moskova Borsası’nda yalnızca yabancı enstrümanlarda değil, farklı alım satım tipleri de bulunuyor. Bu tehlikeleri kıymetlendiriyoruz ve farklı durumlarda ne üzere tedbirler almamız gerektiğini biliyoruz” formunda konuştu. Rusya Merkez Bankası’nın bir müddettir dijital ruble üzerine yürüttüğü deneme çalışmalarına da değinen Nabiullina, “Şu anda testler planlandığı üzere gidiyor.
Önemli teknolojik ayrıntılar, temel süreçler üzerinde çalışmalar yapılıyor. Gelecek yıl bu pilot uygulamayı iştirakçi sayısı ve operasyon çeşitleri açısından genişletmeyi planlıyoruz. Şu ana kadar planlarımız 2025 yılında daha kitlesel bir uygulamaya geçmek lakin bunu lakin denemelerin tüm evrelerini muvaffakiyetle geçersek yapacağız” değerlendirmesinde bulundu.
Nabiullina, dijital rublenin memleketler arası süreçlerde kullanılmasına yönelik de görüşmeler yaptıklarına dikkati çekerek, “Teknolojik olarak sistemlerimiz öbür ülkelerin sistemleriyle etkileşime hazır, birtakım ülkelerle istişareler yapıyoruz, müzakereler yürütüyoruz. Lakin bu karar karşılıklı olarak alınır. Yalnızca bizim isteğimiz değil, öteki ülkelerdeki ortaklarımızın da isteği önemli” diye konuştu.
“ABD dolarını değiştiremedik modernize edemedik”
CNBC Televizyonu, “No cash”i tartışmaya açtı. ABD Merkez Bankası’nın (Fed) 2023’te banknot basmak için 931.4 milyon dolar harcayacağına dikkat çeken Brookings Enstitüsü’nden Aaron Klein, “Para ünitemizi modernize edemedik yahut değiştiremedik.
Bu muhtemelen bir hata” diye konuşurken, birinci etapta banknotlar yerine küçük paralarda madeni para basılması gerektiğini önerdi. CNBC’ye konuşan yetkililere nazaran, “No cash” mantığı ABD’de de ilgi görürken, banknot ABD dolarının sona ermesine daha çok var.
Bunun nedenlerinden biri de 100 dolarlık banknotun adeta “küresel para birimi” olması… Tüm dünyada 100 dolarlık banknotlar, 1 dolarlık banknotları geride bıraktı. Uzmanlara nazaran, “artışın nedeni vergiden kaçmak ya da yasadışı faaliylerde kullanmak.” Fed Kansas’tan Franklin Noll, “100 dolarların birden fazla ülke dışında ve beşerler bunu nakit saklama aracı olarak kullanıyor” dedi.
Hindistan “kara para”ya karşı iki banknotu yok etti!
Worldline, İskandinavya’nın yanısıra Hindistan’ı da örnek verdi: “2016 yılında Hindistan hükümeti, 500 ve 1000 rupilik banknotları tedavülden çekerek, yolsuzluk ve öteki cürümlerle gayret etmeye çalışmıştı. Hindistan’da sirkülasyondaki tüm paranın toplam kıymetinin yaklaşık yüzde 86’sını oluşturan bu iki banknot, bir gecede fiilen geçersiz hale getirildi ve insanlara banknotlarını yenileriyle değiştirmek üzere bankaya çevirmeleri için 50 gün müddet verildi.
Geri çekilmenin gerisindeki fikir, ‘kara para’yı vergilendirilebilecek halde açığa çıkarmak ve yasadışı faaliyetler yoluyla büyük ölçüde nakit toplayanları ifşa etmekti. Bu ‘parasallaştırma’ çok fazla karışıklığa yol açmış ve sonuçta başarısız olmuş olsa da, nakdin hatada oynadığı hayati rolü gösteriyor.
