Erdal Bahçıvan/İstanbul Sanayi Odası (İSO) İdare Konseyi Başkanı
Genç cumhuriyetimizin 100 yıllık endüstrileşme serüvenine baktığımızda, bilhassa cumhuriyetin birinci yıllarında derin bir yokluğun, topyekûn bir toplumsal fedakârlığın, bunlarla baş edebilmek için büyük bir çabanın ve azmin öyküsünü görüyoruz.
Milli Gayretin kazanılmasının akabinde yeni Cumhuriyetin kurucu takımlarının önünde çok hudutlu imkânlar vardı. Savaşın yol açtığı yıkımın yanı sıra eğitim seviyesi zayıf bir nüfus ile büyük oranda toprağa ve ziraî üretime bağlı bir yapıyla kalkınma modeli oluşturmaktan öbür yol yoktu. Bu çetin şartlar altında Cumhuriyetin ilanından sadece sekiz ay evvel gerçekleşen İzmir İktisat Kongresi, özel bölüm öncülüğünde endüstriye dayalı kalkınma, yabancı sermaye yatırımları, tasarruf ve finansman üzere pek çok temel gündeme yönelik tartışmalarla, Cumhuriyetin endüstrileşme rotasının belirlenmesi açısından kıymetli bir kilometre taşı oldu.
Tarımda modernizasyona ve makineleşmeye yönelik teşviklerin de eşlik ettiği adımlarla birlikte, son derece yetersiz sermaye birikimine karşın tarıma dayalı temel sanayi eserlerinde Türkiye’nin kendine kâfi hale gelmesi başarıldı. Anadolu’nun pek çok yerinde fabrikalar kurulduğu ve endüstrinin ulusal gelirdeki hissesinin 1940’ta yüzde 18,9’a kadar ulaştığı görüldü. Endüstrileşme süreci 1980’in başına dek “kalkınma planları” çerçevesinde yönetildi ve dış kaynak kısıtları nedeniyle “ithal ikamesi” siyasetleri uygulandı. Tarımın daha öncelikli olduğu 1946-1960 devrinin tersine bu yeni devirde sanayi kesimine öncü rol atfedildiği görüldü. Türkiye toplumunun yapısında hızlanan dönüşüm, sağlam tüketim malları talebini artırdı. Sanayi kesimindeki yabancı sermaye yatırımları da epeyce karlı hale gelen bu kesimlere ağırlaştı.
Türkiye iktisadı ve endüstrisi için en kıymetli dönüm noktalarından biri olan 1980’ler Türkiye’nin dışa açık büyüme devrinin başlangıcı oldu. 24 Ocak kararlarıyla birlikte iktisadın tüm kesitlerinde (mal, işgücü ve sermaye piyasaları) arz ve talebe bağlı özgür fiyatlama unsuru temel alınmaya başlandı. Bu periyotta otomotiv üzere daha teknoloji ağır eserlerin de ihracattaki hissesini artırdığı gözlendi.
1995’te yürürlüğe giren Gümrük Birliği muahedesi da Türk endüstrimiz açısından bir öbür değerli milat oldu. AB ile gümrük duvarlarının ortadan kalkmasıyla birlikte Türkiye’nin dış ticaretinde AB’nin hissesi yüzde 50’lere ulaştı. Bilhassa otomotiv, demir-çelik, makine, dokuma, giysi üzere kesimler ihracatta daha fazla öne çıktı.
Kısa müddette tüm dünyaya ihracat yapabilen bir ülke olmayı başardık
Türkiye 2000’lerde Ortadoğu başta olmak üzere öbür yurtdışı pazarlarını da genişleterek kısa müddette tüm dünyaya ihracat yapabilen bir ülke olmayı başardı. Türkiye artık; otomotivin yanı sıra tekstil-giyim, besin, beyaz eşya, ana metal sanayi, kimya, inşaat materyalleri üzere dallarda rekabet gücünü artırmış ve birtakım firmaları markalaşma yolunda değerli bir yol kat etmiş bir ülkeydi. Son yıllarda da savunma sanayi ve bilhassa insansız hava araçları üzere belirli başlı eserlerde öne çıkan oyunculardan biri haline geldi. Sanayi kesimi 2010’dan itibaren Türkiye ekonomisindeki hissesini yine artırmaya başladı ve büyümenin lokomotifi olma özelliğini periyot boyunca sürdürdü. Öteki taraftan dünyada yaşanan teknolojik ve dijital ihtilalin üretim alanında giderek daha ağır kullanılması nedeniyle endüstrinin rekabet ögeleri da süratli bir değişim geçirdi.
Yeni parametreler ehemmiyet kazanıyor
Bugün artık gelişmekte olan ülkelerin rekabet gücünü sürdürebilmesi açısından, işgücü maliyeti üzere klâsik ögelerin yerine toplam faktör verimliliği, yüksek katma paha, bilgi ve teknoloji yoğunluğu üzere parametreler ehemmiyet kazanıyor. Bu nedenle 2010’ların bilhassa ikinci yarısında ülkemizde hazırlanan ekonomik programlarda teknolojiye dayalı endüstrileşme ve rekabet gücünün öne çıktığı, bu alanlara yönelik Ar-Ge teşvikleri, üniversite-sanayi iş birlikleri üzere kamusal nitelikli takviyelerin arttığı görülüyor.
2020’li yıllara gelindiğinde başta COVID-19’un yol açtığı belirsizlikler olmak üzere global iktisattaki çalkantılı tablo, artan sürdürülebilirlik sıkıntıları ve finansal istikrar alanlarında ağırlaşan riskler Türkiye’yi yakın gelecekte kuvvetli bir sürecin beklediğini gösterdi. Cumhuriyetin 100 yıllık tarihinde oluşan endüstrileşme mirası ve bu uzun periyottan elde edilen kazanım ve dersler, inanıyorum ki cumhuriyetimizin yeni yüzyılının gereklerine uygun bir kalkınmanın da yolunu aydınlatacak.
