Topla tüfekle verilen savaş bitmiş, ulusal gayret Cumhuriyet ile taçlandırılmıştı. Osmanlı’dan miras kalan borçlar ve ekonomiyi daha da alt üst eden savaşlar sonrasında ülkenin iktisadı bir enkazdan farksızdı. Bağımsızlık çabası uğruna verilen savaşlardan ötürü çok yorgun olan halk, bir düzgünleşme sürecindeydi.
Sıra, dışa bağımlılıktan kurtulmaya, ekonomik bağımsızlığı sağlamaya gelmişti. Ulusal bir anlayışla yürütülen ekonomik kalkınma çalışmaları sonucunda 15 yılda 46 fabrika kurularak ve ithalat büyük oranda azaltılarak Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlığının temelleri atıldı.
İlk ihtilal kapitülasyonların kaldırılması oldu
24 Temmuz 1923’de imzalanan Lozan Antlaşması ile kapitülasyonların kaldırılması, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin birinci ve ihtilal niteliği taşıyan adımı olarak tarihe geçecekti. Kapitülâsyonlar, uzun yıllar iktisadın gelişmesini baskılamış, yabancı devletlerin menfaatlerini ön planda tutmuş, milleti ve devleti hiç durmadan sömürmüştü. Lozan Antlaşması ile bu borçlar ödeme şartları Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlığına dokunmayacak biçimde güncellendi.
Milli iktisat periyodu başladı
Genç cumhuriyet ekonomiyi tarım, ticaret, sanayi faaliyetlerini ve bütün bayındırlık işlerini bir bütün olarak ele alıyordu. Bu bakış açısıyla, ülkenin iktisadını kalkındırmak gayesiyle değerli atılımlar atıldı ve ulusal iktisat periyodu başlatıldı.
Ekonomide plânlı kalkınmaya ehemmiyet verilerek 1933 yılında birinci beş yıllık, 1937 yılında da ikinci beş yıllık plan uygulamaya konuldu. Cumhuriyet’in birinci 15 yılında yaşanan sıçrama, halkın temel gereksinimlerini karşılayacak buğday, un, şeker üzere temel tüketim unsurlarının üretimini amaçlıyordu. Birinci beş yıllık plan, özel teşebbüsün yeteri kadar sermaye birikimine ve bilgi seviyesine ulaşamadığı bir ortamda, devlet müdahalesi ile sanayi yaratılmasının hoş bir örneğini teşkil ediyor.
Atatürk periyodunda değerli teşebbüslere imza atıldı
Ülkede yerli mal teşvik edilerek üretim-tüketim ve gelir-gider istikrarının sağlanması amaçlanmış, yani ülke iktisadı “denk bütçe” mantığıyla şekillendirilmeye çalışılmıştır. Birebir vakitte yeniden yerli iktisat terk edilmeden “karma ekonomi” yani devlet ve özel kesim iş birliği hedeflenmiştir. Bu devirde gerçekleştirilen en önemli teşebbüsler şunlardır:
-Türkiye İş Bankası’nın açılmasıyla ulusal bankacılığın birinci adımı atıldı.
-Anadolu Demiryolları satın alınarak ulusallaştırıldı.
-Ulusal İktisat ve Araştırma Kurumu kuruldu.
-Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası kuruldu.
-Ticaret ve Sanayi Odaları kuruldu ve daha sonra da Türkiye Ticaret ve Sanayi Odaları Kongresi toplandı.
-İstatistik Umum Müdürlüğü kuruldu.
-Hükümete iktisadi hususlarda fikir vermek hedefiyle çeşitli meslek kuruluşlarının temsilcilerinden oluşan Ali İktisat Meclisi kuruldu.
– 1927 Yılında Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarıldı.
-1930 Yılında Sanayi Kongresi, 1931 yılında da Ziraat Kongresi toplandı.
Gerçekleştirilen topyekün kalkınma teşebbüsü ile 1929-1938 yılları ortasında ağır sanayi üretimi yüzde 152, toplam sanayi üretimi ise yüzde 80 oranında arttı. Yüzde 600’lük artışla krom üretiminde rekor kırıldı, kömürde yüzde 100 ve öteki madenlerde ise yüzde 200 oranında üretim artışı yaşandı.
Ülkemizde demir üretimi hiç yokken yılda 180 bin tona kadar demir üretilebilir hale gelindi. Şeker üretimi, fabrikaların kuruluşu ile 1926’dan itibaren 5 yıl içinde neredeyse 200 kat artış göstererek 5 bin162 tondan 95 bin 192 tona yükseldi. Dokumacılık alanında yapılan üretimler ülke muhtaçlığının yüzde 80’nini karşılar duruma geldi ve ithalat 10 senede beşte teğe düştü.
Tekstil eserleri ithalatı 1927’de 51.1 milyon Türk Lirasıyken1939’da 11.9 milyon Türk Lirası olarak gerçekleşti. Yalnızca 5 yıl içinde pamuk üretimi 50 katı, ipek üretimi 15 kat ve yün üretimi de 2 kat arttı. Pamuk eserleri üretimi 70 tondan 3.773 tona, yün 400 tondan 763 tona, ipek 2 tondan 31 tona çıktı. Bu gelişmelerin her biri Atatürk’ün kuruluşuna ön ayak olduğu, birçoklarının açılışına şahsen katıldığı ve çalışmalarını kendisinin denetlediği onlarca fabrika sayesinde gerçekleşti.
