Başak Işık GÖKÇAM
Marmara Denizi’nde oksijen düzeylerinin en düşük noktalara geldiği kritik periyoda girildi.
‘Dünya bizim gelecek bizim’ yaklaşımıyla, İş Bankası tarafından bilimsel çalışmalara takviye olmak emeliyle Aralık 2022’de ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü’nün kullanımına sunulan “Deniz Kâşifi” isimli insansız su altı planörü, Marmara ve Akdeniz’deki keşifleri sonrasında tekrar Marmara Denizi derinliklerine bırakıldı.
Deniz Kaşifi, “Marmara ve Akdeniz’deki araştırmalarının akabinde oksijen düzeylerinin en aza indiği kritik periyotta rotasını tekrar Marmara Denizi’ne çevirdi. Marmara’da yapılacak çalışma ile müsilaja yönelik riskler birinci sefer ayrıntılı bir halde araştırılacak ve kapsamlı bir bilgi seti ortaya konulacak.
Toplumsal şuurun oluşması şart
Projeye ait konuşan İş Bankası Genel Müdür Yardımcısı ve Sürdürülebilirlik Önderi Gamze Yalçın, sürdürülebilirliği prensip edinmiş bir banka olarak denizlerin ve tabiatın bu durumuna kayıtsız kalmalarının mümkün olmadığını ve deniz kirliliğini herkesin ortak sorunu olarak gördüklerini vurguladı.
Yalçın, “Denizlerin yanında deniz kaynaklarını korumak ve sürdürülebilir kılmak için neler yapılabileceğine dair bilim insanları ve alanında uzman sivil toplum kuruluşlarıyla da iş birliğine gidiyoruz. Bu bahiste toplumsal şuurun oluşması, hususun derinlemesine kıymetlendirilmesi, tespit edilmesi ve tahlili büyük kıymet taşıyor” dedi.
Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Maksatlarının 14’üncüsü olan “Sudaki Yaşam” ile okyanusları, denizleri ve deniz kaynaklarını muhafazanın ve sürdürülebilir kullanmanın hedeflendiğine dikkat çeken Yalçın, bu emele yönelik bilimsel bilginin artırılmasının ve araştırma kapasitesinin geliştirilmesinin kritik değere sahip olduğunu belirtti.
“Deniz Kâşifi” projesinin tam olarak bu hedefe hizmet ettiğinin altını çizen Yalçın, “ODTÜ ile yaptığımız iş birliğiyle bilimsel araştırmaların kapsamının genişletilmesini hedefliyoruz.
Deniz Kâşifi, iklim değişikliğinin denizlerdeki olumsuz tesirleri başta olmak üzere yüksek data gereksinimi duyulan meselelerin tespiti, takibi, tahlil teklifleri geliştirilmesi ve gerekli önlemlerin alınabilmesi için data topluyor. Bu datalar, Marmara’da yaşanan müsilaj üzere felaketlerin ve kirliliğin önlenmesinin yanı sıra deniz ekosisteminin sürdürülebilirliğine yönelik bilimsel çalışmalara katkı sunması açısından da büyük ehemmiyet taşıyor” diye konuştu.
Karadeniz’e de açılacağız
ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Barış Salihoğlu da, ülkemiz karasularında yapılacak deniz araştırmalarını bir adım ileriye taşıyacak Deniz Kâşifi’nin öbür müşahede sistemlerinden, yüksek mekânsal çözünürlüklü data toplaması, uzun vadeli çalışmalar gerçekleştirebilmesi, daima insan müdahalesine muhtaçlık duymadan otonom operasyonlar yapabilmesi, gerçek vakitli bilgi iletimi ve en az çevresel tesiri olması ile ayrıştığının altını çizdi ve ekledi: “Çözüm sunmadan evvel, deniz ekosisteminin gerçek anlaşılması gerek.
Doğru anlamadığımız bir sistemi gerçek yönetmemiz mümkün değil.” “Deniz Kâşifi sürdürdüğümüz deniz araştırmalarına tamamlayıcı yapıda bir cihaz” diyen Salihoğlu şöyle devam etti: “Bu aygıt ile gerçekleştirdiğimiz Marmara ve Akdeniz çalışmalarının yanı sıra, önümüzdeki periyotta Karadeniz’de de çalışmalar yapmayı planlıyoruz.
Açık denizde gerçekleştirdiğimiz çalışmaları ve sabit bilgi alan müşahede sistemlerinin tamamlayıcısı olan Deniz Kâşifi üzere otonom aygıtların ve başka müşahede sistemlerinin sayılarının denizlerimizde artması çok değerli. Bu sistemler aracılığıyla yapılan müşahedeler sayesinde başta iklim değişikliği ve kirlilik olmak üzere denizlerimiz üzerindeki baskıların tesirlerini daha net anlayabilecek ve bu baskılara yönelik tahliller geliştirebileceğiz.”
Otonom aygıtla yapılan en uzun çalışma
Deniz Kâşifi’nin Akdeniz çalışmasına ait de bilgi veren Salihoğlu, “600 km uzunluğundaki bir sınır boyunca yüzeyden 500 metre aşağıya süzülerek inip çıkan gliderin, konvansiyonel sistemle yapılması çok uzun sürecek 500 düşey profile karşılık gelecek formda ölçümler gerçekleşti. Bu araştırma, Türkiye denizlerinde otonom bir aygıtla yapılan en uzun robotik oşinografik çalışma oldu” formunda konuştu.
Marmara için umut her vakit var
Deniz Kâşifi’nin Marmara Denizi çalışmasının iki etaplı planlandığı bilgisini veren Barış Salihoğlu “Cihaz, birinci evrede sabit bir ölçüm istasyonu üzere kullanılarak tıpkı noktada 900 metre derinliğe daldı ve İstanbul Boğazı’ndan çıkan jet akıntısının tesiri 24 saat boyunca gözlendi. Bu sayede birinci kez Boğaz jetinin tesiri yerinde ve gerçek vakitli olarak ölçülebildi.
İkinci basamakta ise Doğu-Batı uzanımlı 76 km uzunluğunda bir sınır boyunca ölçümler yapıldı. Sınır boyunca, Marmara Denizi’ne özel iki katmanlı sistemde, katmanlar ortası etkileşimi yüksek çözünürlükte belirlemek için yüzey ile 50 metre derinlik ortasında data toplandı. Bu ölçümler, kış şartlarında bile birçok alanın oksijen istikametinden yoksul olduğunu gösterdi. Ama şuurun artması ve eksik bilgilerin tamamlanması ile problemler giderilebilir. Marmara için umut her vakit var” dedi.
