Neyse ki bizi millet olarak bir ortada tutan dayanışma ruhu yaraları sarmakta hiç olmadığı kadar tesirliydi. Afetin üzerinden geçen bir yılda dayanışmayı her alanda sürdürmek ise kritik eşikte duruyor. Özellikle konut üretiminde nitelikli yapılar inşa etmek, zihniyet değişiminin sembolü olabilir.
Takvimler 6 Şubat 2023’ü gösterdiğinde tüm Türkiye, güne tanımı imkânsız bir acı ile başladı. Kahramanmaraş merkezli sarsıntılar 11 ili derinden yaraladı. Evvel Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesinde sabaha karşı saat 4.17’de 7.7 ve 9 saat sonrasında Elbistan ilçesinde 7.6 büyüklüğünde zelzele yaşandı.
Söz konusu afetler 15 milyona yakın nüfusun yaşadığı Kahramanmaraş, Hatay, Gaziantep, Adıyaman, Malatya, Kilis, Şanlıurfa, Adana, Osmaniye, Diyarbakır ve Elazığ’da büyük bir yıkıma ve can kaybına yol açtı.
20 Şubat 2023’te ise merkezi Hatay’ın Defne ilçesi olan 6.4 büyüklüğündeki zelzele, akabinde yaşanan ve en büyüğü 5.8’e ulaşan artçı sarsıntılarla yıkımın boyutunu artırdı. İçişleri Bakanlığı’nın paylaştığı bilgilere nazaran kelam konusu sarsıntılar 120 bin kilometrekarelik alanda 11 vilayet, 124 ilçe, 6 bin 929 köy ve mahallede tesirli oldu ve bu afette 53 bin 537 canı yitirdik, 107 bin 213 vatandaşımız da yaralandı.
Depremi görmezden gelmek afetin şiddetini artırdı
Bilim insanları Doğu Anadolu Fay Sınırına dikkat çekiyor ve bu fay üzerindeki vilayetlerde yıkıcı tesiri olacak zelzelelere karşı ikazlarda bulunuyorlardı. Gerçekleşen zelzeleler, ön görülemeyecek kadar geniş bir alanı etkiledi ve dünya çapında eşine seçkin rastlanan büyüklüğe sahip bir afete dönüştü.
Öylesine beklenmedik bir durum oluştu ki yapılan acil durum hazırlıkları ve planlamalar anlamsız kaldı. Olağanda bir vilayette zelzele yaşandığında komşu ve yakın vilayetlerde yardım çalışmalarının organize edilmesine dayanan planlamalar, 11 ili tıpkı anda etkileyen bu türlü bir afet karşısında yetersiz kaldı.
Yine de mevcut yasa ve yönetmeliklere uygun yapılaşma ve sıkı kontroller olsaydı, can ve mal kaybının bu kadar yüksek olmayacağını bilmek yaşanan üzüntüyü bir kat daha artırıyor. Cumhuriyet tarihinin en büyük felaketlerden birini yaşadığımız bu elim olayın akabinde Türkiye’nin bütün kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum örgütleri, memleketler arası yardım kuruluşları, iş dünyasının temsilcileri ve gönüllüler enkaz altında kalanları kurtarmak, yaraları sarmak için derhal organize olarak afet bölgesine akın etti.
Bizi birleştiren ve geleceğe umutla bakmamızı sağlayan en kıymetli faziletimiz dayanışma, bir sefer daha ortaya çıktı. Daha evvel yaşanan doğal afetlerden edinilmiş deneyimlerle herkes el ele verdi ve başta su, besin, ilaç, hijyen gereçleri, giyecek ile temel muhtaçlık materyallerini topladı ve yardım materyali dolu tırlar bölgeye akın etti. Yaşanan aksaklıklar olmasına karşın tahlil üretmek ve mevcut kaosu sisteme kavuşturmak için gönüllüler ve misyonlu takımlar dünyada eşine az rastlanacak bir uğraş gösterdi.
Yürütülen çalışmalarda İçişleri Bakanlığı datalarına nazaran bölgede günlük ortalama 4 milyon şahsa yemek hizmeti verildi, 20 milyon besin kolisi dağıtıldı, yaklaşık 150 bin yardım tırı bölgeye ulaştırıldı ve bunların dağıtımları koordine edildi. Zelzeleler 38 bin 901 binanın yıkılmasına sebep olurken, içinde hayat olduğu belirlenen 26 bin binada arama ve kurtarma faaliyeti yürütüldü.
Deprem bölgesindeki müdahale çalışmalarında 11 bin 488’i milletlerarası, 35 bin 250’si arama kurtarma ve 142 bini güvenlik işçisi olmak üzere toplam 650 bin işçi misyon yaptı. AFAD uyumunda kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler, belediyeler, gönüllüler ve 93 ülkeden gelen arama kurtarma grupları büyük bir dayanışma örneği gösterdi.
Afetzedelerin barınma sıkıntısını birinci etapta çözmek için bölgeye 1 milyon çadır sevk edildi. Bunların bir kısmı ferdi olarak dağıtıldı. 350 çadırkent alanında 645 bin çadır kuruldu ve yaklaşık 2.5 milyon afetzedeye buralarda süreksiz olarak barınma imkanı sağlandı. Tüm bunlar yapılırken sarsıntıdan etkilenen ve yakınlarının yanlarına gitmek isteyen 3 milyon 549 bin afetzede tahliye edildi.
Bölgeye aktarılan kaynak 107 milyar liraya yaklaştı
Gelinen noktada 414 konteyner kentte 215 bin 224 konteyner konseyimi yapıldı ve 691 bin afetzede bu kentlerde hayata tutunuyor. İçişleri Bakanlığı datalarına nazaran 349 bin haneye, 14 milyar 453 milyon lira kira takviye ödemesi yapıldı.
Bu kapsamda, konut sahiplerine aylık 7 bin 500, kiracılara ise 5 bin lira kira takviye ödemesi yapılmaya devam ediliyor. Toplam 106 milyar 728 milyon lira kaynak zelzele bölgesine aktarıldı. Zelzelenin akabinde başlatılan ‘Türkiye Tek Yürek’ kampanyasında 128 milyar 949 milyon lira toplandı. Bunun 79 milyar 263 milyon lirası harcandı. Nakdi yardımların yanı sıra birebir yardımlarda da dayanışma örnekleri sergilendi. Unutmak, zelzelenin açtığı yaraları daha da derinleştirecek.
Dayanışma hepimizi daha da güçlendirecek. Bu türlü bir acının bir daha yaşanmasını önlemek ise zelzele ve öteki afetlere dirençli kentler inşa etmekten geçiyor. Ayrıyeten yeni kuşaklara afet şuurunu kazandırmak, sarsıntı gerçeğini kabul ederek bir ömür kurmanın ehemmiyetini kavramalarını sağlamak gelecekte emsal acıların yaşanmasını önleyebilir.
Enkaz kaldırma çalışmaları sürüyor
çişleri Bakanı Ali Yerlikaya, zelzele sonrası hasar tespit çalışmalarının yapılması ve enkazların kaldırılması konusuna hassasiyetle yaklaştıklarını kaydetti. 2 milyon 302 bin binada ve 6 milyon 227 bin bağımsız kısımda hasar tespiti yapıldığını açıklayan Yerlikaya, “60 bin 421 acil yıkılacak ve yıkık binanın enkazları 68 günde büsbütün kaldırıldı. Ağır hasarlı 200 bin 401 binadan 166 bin 602’sinin enkazı kaldırıldı. Şu ana kadar, hacme nazaran enkaz kaldırma sürecinin yüzde 91’i gerçekleştirildi.
Geriye kalan enkaz kaldırma süreçleri de ağır halde devam ediyor” dedi. Hak sahipliği sürecinin 30 Mayıs 2023’te başlatıldığını anımsatan Yerlikaya, bu kapsamda 30 milyon evrakın incelendiğini ve bu çalışmaların 211 günde tamamlandığını tabir etti. Yerlikaya, “Tüm süreçler tamamlandıktan sonra 389 bin konut, 40 bin 658 iş yeri ve 11 bin 531 ahır olmak üzere toplam 441 bin 567 hak sahipliği belirlendi. Vilayet, ilçe ve kırsal alanda toplam 250 bin bağımsız kısmın ihalesi yapıldı” dedi.
Unutmak, sarsıntının açtığı yaraları daha da derinleştirecek. Dayanışma hepimizi daha da güçlendirecek. Bu türlü bir acının bir daha yaşanmasını önlemek ise sarsıntı ve öteki afetlere dirençli kentler inşa etmekten geçiyor. Ayrıyeten yeni kuşaklara afet şuurunu kazandırmak emsal acıları mahzurlar.
