Bireysel Emeklilik Sistemi’nde (BES) çalışanların, patronları tarafından BES’e dahil edilmesine imkan tanıyan otomatik iştirak sistemi, 2017 yılında başlamıştı. Buna nazaran, tüm çalışanların maaşlarından yüzde 3 kesilerek, BES’e aktarılıyor çalışan isterse sistemde kalarak, tasarruf ediyor; istemezse de sistemden ayrılıyor.
Sözcü’de yer alan habere nazaran TES, emeklilikte oluşacak gelir kaybını telafi edecek, çalışma periyodundaki ömür standartlarını müdafaayı sağlayacak ek emeklilik gelirinin oluşmasını ve hane halkı tasarruflarının artırılmasını amaçlayan bir sistem olarak kurgulandı.
TES, çalışan, patron ve devlet tarafından, çalışanın ferdi hesabına yapılacak nakdi katkıların emeklilik yatırım fonlarında yatırıma yönlendirileceği ve bu fonların seçiminin ve birikimlerin fonlar ortasındaki dağılımının çalışan tarafından yapılacağı bir ikinci basamak emeklilik sistemi olarak planlandı.
Dileyen kişi TES’e geçiş yapabilecek
Kamuoyuna hususla ilgili daha evvel yansıyan sistem çalışmalarına nazaran kapsam dahilindeki tüm çalışanlar karma TES’e dahil olacak, sonra dileyen kişi isteğe bağlı TES’e geçiş yapabilecek. Kanunun yürürlüğe girmesiyle tüm çalışanların kıdem tazminatına tabi geçmiş periyoda ait hakları tıpkı biçimde korunacak. Çalışanın bu tarihten evvelki çalışma mühletlerine ait kıdem tazminatına ait hakları teminata alınarak karma TES’e geçiş yapılacak. Kıdem tazminatını hak edecek biçimde işten ayrılan çalışan, geçmiş kıdem tazminatını alabilecek, ayrıyeten yeni sisteme bir transfer yapılmayacak.
Kıdem tazminatı sisteminde brüt fiyatının yüzde 8,33’ünü kıdem tazminatı olarak alan emekçi, karma TES’te yüzde 5,33’ü kıdem tazminatı, yüzde 3’ü patron katkısı olmak üzere toplamda yüzde 8,33’lük hakka sahip olacak. Yüzde 3’lük patron katkısı ferdî fon hesabında toplanacak.
Mevcut durumda çalışan istifa ettiğinde yüzde 8,33’lük kıdem hakkının tümü yanarken, karma TES’te kişisel fon hesabındaki yüzde 3’lük hakkı gizli kalacak. Çalışanların karma TES’e geçmeden evvelki kıdem tazminatı hakkı da gizli olacağından rastgele bir hak kaybı kelam konusu olmayacak.
İsteğe bağlı TES kapsamında ferdi fon hesabında biriken meblağ, çalışanın birtakım istisnalar dışında her durumda ve tıpkı iş yerinde 1 yıldan fazla çalışması kaydıyla işten kendisi ayrılması şartlarında da kazanılmış hakkı olacak.
Çalışanın durumu ne olacak?
Çalışan haklı fesih sebebi dışında işten çıkarılır yahut istifa ederse ferdî fon hesabında çalıştığı son firmadaki periyoduna ilişkin biriken fiyatı motamot korunacak.
Çalışma müddeti bir yıldan fazla ise iş yahut hizmet akdi ahlak ve güzel niyet kurallarına uyulmadığı hallerde feshedilen çalışanın, son firmasındaki çalışma müddeti için oluşan patron katkı hissesi ve devlet katkısının fonda biriken meblağının yüzde 50’si ferdî fon hesabında korunurken yüzde 50’si TES sigorta hesabına aktarılacak. Bu meblağ, varsa hukuksal süreç katılaşana kadar çalışanın hesabında blokeli olarak bekletilecek.
Bir yıldan daha az müddette iş yahut hizmet akdi feshedilen yahut istifa ederek işten ayrılan çalışanın patron katkı hissesi ve devlet katkısı TES sigorta hesabına aktarılacak ve bu fiyat, varsa tüzel süreç katılaşıncaya kadar çalışanın hesabında blokeli olarak tutulacak.
Katkı oranları nasıl olacak?
Karma TES’te yüzde 5,33’lük kıdem hakkı ve yüzde 3 patron katkısı alınırken, isteğe bağlı TES’te yüzde 4 patron katkısının yanı sıra yüzde 1 (asgari prime temel çıkar üzerinden) devlet katkısı uygulanacak.
Sistemde çalışan katkısı, katkı hissesine temel aylık çıkarı taban fiyat olan çalışanlar için yüzde 0,5, katkı hissesine temel aylık karı minimum fiyatla taban fiyatın iki katına kadar olan çalışanlar için yüzde 1,5, katkı hissesine temel aylık yararı minimum fiyatın iki katından fazla olan çalışanlar için yüzde 2,5 olarak belirlendi. Çalışanın talepte bulunması halinde, çalışan katkı hissesi, katkı hissesine temel aylık çıkarın yüzde 6’sına kadar artırılabilecek.
Çalışan fon seçimini kendisi yapacak
Bireysel hesaplara devlet katkısı ödemesi nakit olarak yapılacak. Ödeme, çalışılan ve patron ile çalışan katkı hisselerinin sisteme aktarıldığı ayı takip eden ayın sonuna kadar gerçekleştirilecek. Birikimler emeklilik yatırım fonları aracılığıyla pahalandırılacak. Çalışan fon seçimini kendisi yapacak, gerçek getiri buna nazaran oluşacak.
Emeklilik şirketlerine prim alacaklarını sigorta ettirme zaruriliği getirilecek. Ayrıyeten ahlak ve güzel niyet kurallarına uymayan haller ve gibisi sebepler kapsamında işten çıkarılmış yahut 1 yıldan az çalıştığı iş yerinden istifa ederek ayrılmış çalışanlara ilişkin TES sigorta hesabına aktarılan meblağlar da sigorta emeliyle kullanılacak.
Sistemden çıkış koşulları nasıl olacak?
İşçi şayet bir yıldan az çalıştığı işinden istifa ederse sırf çalışan katkısı ferdi fon hesabında kalacak. Bir yıldan uzun müddetli çalışılan işlerden istifa yoluyla ayrılma durumunda ferdî fon hesabına ödenen primler hiçbir sürece tabi tutulmadan kayıpsız formda hesapta yer almaya ve fonlarda nemalanmaya devam edecek. Çalışan, sistemden çıkış kaidelerine bağlı olarak kısmi çıkış yahut emeklilik yaşında bunu alabilecek.
60 yaşını doldurmamış iştirakçilere, talep edilmesi halinde, bir keze mahsus olmak üzere evlilik, bir kereye mahsus olmak üzere işsiz kalınması, birinci konut edinimi ve ağır hastalık üzere sebeplerin her biri için, müracaat tarihindeki ferdî emeklilik hesabındaki birikim meblağının yüzde 10’unu ve çoklu yararlanım halinde kısmi çekiş hallerinin tamamı için her halükarda kısmi çıkış oranının yüzde 20’sini geçmemek üzere defaten ödeme yapılabilecek.
Cayma ve ayrılma hakkı bulundurmayan bu sistemden büsbütün çıkış, emeklilik periyodu sona erdiğinde, çalışanın vefatı yahut maluliyet durumlarında olacak. Çalışan, emekli olduğunda kendisine bağlanacak aylık müddeti bittiğinde sistemden çıkmış olacak.
Çalışanın ferdi fon hesabındaki hakkı gizli olacak
Çalışan bir gün bile çalışmış olsa ferdî fon hesabındaki hakkı gizli olacak. Patron tarafından işten çıkarılmış olsa bir günlük çalışması karşılığı TES katkısı hesabında duracak.
Kişi emekli olduğunda hesabında biriken fiyatın yüzde 25’ine kadar toplu ödeme alabilecek. Ferdi fon hesabında kalan meblağ aylık olarak ödenecek.
Tamamlayıcı emeklilik yaşı 60 olarak belirlendi
TES ikinci basamak emeklilik sistemi olarak kurgulandı. Münasebetiyle Toplumsal Güvenlik Kurumu (SGK) kapsamındaki birinci sütun emeklilik sistemiyle ayrışıyor. Çalışan emeklilik yaşı geldiğinde SGK’den emekli olacak, ayrıyeten 60 yaşına geldiğinde TES kapsamında ikinci emekli aylığını alacak. Kişi, iki emekli aylığını da rastgele bir kesinti, oransal azalma olmadan tıpkı anda alabilecek.
Tamamlayıcı emeklilik yaşı 60 olarak belirlendi ancak emekli olmak için rastgele bir müddet koşulu bulunmuyor. Çalışan ismine ödenen katkılar kişinin ferdî fon hesabında yer aldığı için her çalışan emeklilik yaşını doldurduğunda hesabındaki birikime hak kazanmış olacak. Öbür bir deyişle 5 yıl çalışana da 30 yıl çalışana da 60 yaşını doldurduğunda ferdî fon hesabındaki birikim kapsamında ödeme yapılacak.
