Ameliyatla mı sonlandırsak, ameliyatsız mı saklasak?
Karaciğer safra yolları ve pankreas cerrahisi alanında karmaşık ameliyatların da bir modülüdür safra kesesinin alınması. Karmaşık ve güç bir cerrahi sonrasında hasta yakınlarının birinci sorusu safra kesesinin alınıp alınmadığıdır. Haber kıymeti yüksektir safra kesesinin; herkes bilir safra kesesini, yaratabileceği problemleri, alınmasının gerekebileceğini… Bir diğer sık sorulan soru da “Sadece taşları alsanız, safra kesesini almasanız olmaz mı?” biçimindedir ya da “Bir ilaç verseniz, taşlar erise olmaz mı?”.
Böbrek taşları kırılarak tedavi ediliyor, neden safra kesesi taşlarını da kırmıyorsunuz?
Biraz sadeleştirmeye gereksinim var bu toplumsal farkındalığı yüksek safra kesesi problemini. Safra kesesi taşları, varsayım edebileceğiniz üzere sık karşılaşılan bir problemdir. Genel cerrahi pratiğinde en çok yapılan ameliyat listesinde birinciliği hiç bırakmaz.
Safra kesesi taşı yahut taşları olan herkes ameliyat olur mu? Hayır olmaz. Birçok kişi farkında değildir bu durumun. Bir şikayete neden olduğunda sıklıkla şiddetli bir karın ağrısı, bulantı, kusma, ateş üzere şikayetlerle acil servis müracaatında saptanır ve bu hastalar ameliyatla tedavi edilir. Çünkü artık safra kesesi taşları şikayete neden olmuştur. Aslında hasta da ağrı nedeniyle ameliyatı kabullenir, bir kere daha misal bir şikayet yaşamayı istemez.
Sorun daha çok tesadüfen saptanan safra kesesi taşlarındadır. Bir öteki nedenle yapılan ultrasonografide safra kesesi taşı saptandığında farklı görüşler ortaya çıkabilir. Bir tabip kesinlikle ameliyat önerirken, bir diğeri takip edilebileceğini söyleyebilir. Öncelikle şunu belirtelim; sorun çıkaran bir safra kesesi taşı nedeniyle ameliyatla safra kesesinin alınması bir kayıp olarak nitelenemez. Çünkü artık fonksiyonunu yerine getiremeyen bir safra kesesinin çıkarılması kayıp değildir. Şikayeti olmayan hastalarda bu husus bir tartışma bahsidir. Bu karmaşanın içinden çıkmanın bilimsel bir yolu elbette vardır. Şikayeti olmayan hastalarda safra kesesi taşlarının boyutu ehemmiyet kazanır.
· Milimetrik boyutta taşların varlığında, bu taşlar safra kesesinden safra yollarına düşerek pankreatit ve sarılık yapabilir. Münasebetiyle, hiçbir şikayeti olmasa da, milimetrik safra kesesi taşları olan hastalara ameliyat önerilir.
· Başka yandan, boyutu 2 cm’yi aşan safra kesesi taşları da büyük olmalarına bağlı değişik sıkıntılar çıkarabildiğinden, yeniden ameliyatla tedavi önerilir. Safra kesesinin karaciğer altında, oniki parmak bağırsağının üstünde, kalın bağırsağın gerisindeki pozisyonu büyük taşların etraf organlara sorun çıkarması riski nedeniyle ameliyat önerilir.
· Milimetrik taşlarla büyük taşlar ortasında kalan küme ise, yandaş hastalıkları, nerede yaşadıkları üzere parametrelerle kıymetlendirilerek takip edilebilir. Örneğin kalp kapağı değiştirilmiş, kan sulandırıcı kullanan bir hastada safra kesesinde taş saptanması halinde, şikayeti olmasa bile acil bir ameliyat gerekmesi halinde yüksek bir tıbbi risk oluşması ihtimali göz önüne alınarak ameliyat planlanabilir.
Şikayetlerin safra kesesinden kaynaklandığını kesin olarak anlamak mümkün müdür?
Evet, kimi şikayetler var ki safra kesesi taşından kaynaklandığı nettir. Örneğin karnın sağ üst kısmında sağ omza yansıyan bir ağrı ve muayenede karnın sağ üst kısmında hassasiyet saptanması kuşku götürmez bir formda sorunun safra kesesi kaynaklı olduğunu gösterir. Kuşkulu durumlarda, ultrasonografide safra kesesinin duvar kalınlığının artmış olması da tekrarlayan safra kesesi ataklarını düşündürür. Karnın orta-üst kısmındaki ağrılar ve gaz şikayetleri ise baş karıştırıcıdır.
Safra kesesinden kaynaklanan kimi şikayetlerle mide ve oniki parmak bağırsağı kaynaklı şikayetler karışabilir. Böylesi durumlarda hastanın ayrıntılı kıymetlendirilmesi, gereğinde endoskopiyle mideye bakılması bu baş karışıklığını aydınlatmaya yardımcıdır. Olağan şüpheliler üzere safra kesesinde her taş saptanan hastanın ameliyatla safra kesesinin alınması, ameliyat sonrası %34 hastada şikayetlerin devamıyla sonuçlanır. O nedenle, üstte açıklanan taş özellikleri sebebiyle şikayeti olmasa bile ameliyat önerilmesi gereken hastalar dışında tüm hastaların ayrıntılı kıymetlendirilmesi, ameliyat sonrası hastanın şikayetlerinin düzelmesi için anahtar rol oynar.
Beslenme, genetik üzere birçok faktörün rol oynadığı bir süreçte safra kesesi taşlarının oluşumunu önleyici bir beslenme tarifli değildir. Kolesterolü yüksek olan hastalarda yapılacak kolesterol düşürücü tedavi maalesef taşların kaybolmasıyla sonuçlanmaz. Safra kesesi bir depo organıdır. Karaciğerde üretilen safrayı depolar, yemek yenmesi sonrası mideden oniki parmak bağırsağına besin geçişiyle uyarılarak kasılır ve safranın sindirim için oniki parmak bağırsağına boşaltılmasını sağlar. Safra kesesi taşları olan hastaların ağır bir yemek, çok yağlı kızartma üzere yemekleri tüketme sonrası sorun yaşamalarının nedeni, besinin çok yağlı olmasının safra kesesinin daha şiddetli kasılmasına neden olması sonucudur. Bu kasılma esnasında kese içerisindeki taş yahut taşların safra kesesi kanalının tıkanmasına neden olması ve safra kesesi iç basıncının artması nedeniyle de ağrı hissedilmesidir sorun. Safra kesesi taşı nedeniyle şikayeti olan hastalarda beslenmeye dikkat ettiklerinde şikayetlerinde azalma, bu düzenek iledir.
Ancak, aklınıza gelen soruyu çabucak söyleyeyim ve yanıtlayayım; yani “Yağsız beslensek, safra kesesi taşlarımızı sorun çıkarmadan ameliyatsız tedavi olmuş olmaz mıyız?” Maalesef olmazsınız. Çünkü kese içerisindeki taşlar durduk yere de safra kesesi atağına neden olabilir.
Özetleme gereği duyuyorum;
· Şikayete neden olan safra kesesi taşları varlığında kesinlikle ameliyat olunmalıdır.
· Şikayete neden olmasa bile, milimetrik taşlar ve 2 cm’den büyük taşlar ameliyat nedenidir.
· Öbür tüm durumlar, hastanın yandaş hastalıkları ve sıhhat hizmetlerine ulaşma durumu göz önüne alınarak tedavi edilmelidir.
